Prawo autorskie stanowi swego rodzaju niezwykłą gałęzią prawa własności intelektualnej regulującą zagadnienia związane z autorstwem utworów, przenoszeniem praw związanych z utworami, szczególnymi prawami i obowiązkami twórców, wydawców i osób trzecich korzystających z utworów. Przedmiotem regulacji prawa autorskiego jest także dziedziczenie praw autorskich osobistych i majątkowych związanych z utworem. W dzisiejszym wpisie przybliżę szczególne unormowania odnoszące się do kwestii możliwości oraz zasad dziedziczenia autorskich praw osobistych oraz praw majątkowych.
Spis treści
Dziedziczenie praw autorskich osobistych i majątkowych
Zasadą jest, że prawa i obowiązki zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Kodeks cywilny w tej kwestii jest zbiorem ogólnych reguł dotyczących dziedziczenia. Skoro zasady te są ogólne, bardzo szerokie, to inne przepisy prawa mogą je uszczegóławiać (modyfikować) i w tym aspekcie być wiążące, zgodnie z zasadą lex specialis derogat legi generali (łac. prawo bardziej szczegółowe uchyla prawo ogólniejsze). Takim prawem lex specialis w stosunku do zasad dziedziczenia określonych w Kodeksie cywilnym, jeśli chodzi o prawa autorskie, są przepisy Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z art. 41 ww. ustawy, autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy. Przedmiotem dzisiejszego zainteresowania będzie pierwsza część jednostki redakcyjnej i wniosek, jaki się nasuwa po jej analizie. Otóż przedmiotem dziedziczenia mogą być autorskie prawa majątkowe.
Dziedziczenie praw autorskich majątkowych
Korzyści majątkowe, w postaci praw oraz obowiązków zmarłego, dziedziczy się z chwilą śmierci. O spadkach na łamach kancelaryjnego bloga pisaliśmy już wiele razy. Przypomnieć jednak trzeba, że spadek zgodnie z ustawą przypada spadkobiercom w częściach równych, przy czym prawo cywilne precyzuje przypadki, w których jakaś osoba może uzyskać większą część spadku (na przykład małżonek zmarłego, który w zbiegu dziedziczenia ze zstępnymi spadkodawcy nie może otrzymać mniej niż ¼ spadku). Tak zwany „łańcuch dziedziczenia”, zgodnie z Kodeksem cywilnym, zamyka Skarb Państwa. Innymi słowy, gdy wyczerpie się już ustawowy katalog powołanych do spadku, to ostatnim spadkobiercą zostanie Skarb Państwa. Powyższa regulacja nie obejmuje oczywiście sytuacji, gdy istnieje w sprawie testament. Wówczas spadkodawca może swobodnie rozporządzić swoim majątkiem.
Inną konstrukcję przewidują przepisy prawa autorskiego i praw pokrewnych. Zakładają one bowiem, że na końcu łańcucha dziedziczenia znajdują się współtwórcy utworu, a nie Skarb Państwa. Dziedziczą oni w częściach odpowiadających wielkościom ich udziałów. Jeżeli oni nie żyją, to prawa te przejdą na ich następców prawnych.
W modelowej sytuacji, gdy spadkobierca jest jeden, to przypadnie mu całość praw i obowiązków twórcy (uprawnionego). On sam wstąpi we wszelkie prawa i obowiązki spadkodawcy. Praktyka pokazuje jednak, że uprawnionych do spadku zazwyczaj jest więcej. Prowadzi to do sytuacji, w której prawa i obowiązki należy podzielić pomiędzy spadkobierców.
Najczęstszym sposobem „rozdzielenia” autorskich praw majątkowych jest przeniesienie utworu na jednego spadkobiercę z obowiązkiem spłaty pozostałych. Oznacza to, że jeden ze spadkobierców staje się wyłącznie uprawnionym z zakresu majątkowych praw autorskich do utworu. Pozostali otrzymują z tego tytułu „rekompensatę” pieniężną.
Należy jeszcze wspomnieć o tym, że jeśli spadkodawca był uprawniony do utworu, który był – przykładowo – przedmiotem umowy licencyjnej, to spadkobierca „wstępuje” w miejsce strony umowy licencyjnej. Analogicznie, jeśli z utworem związany był pewien obowiązek, to spadkobierca powinien ponosić stosowne obciążenia z tym obowiązkiem związane.
Dziedziczenie autorskich praw osobistych
Odpowiedź nie będzie długa – autorskich praw osobistych nie dziedziczy się. Ustawodawca stworzył bowiem następującą fikcję prawną: autorskie prawa osobiste nie wygasają z chwilą śmierci twórcy, lecz istnieją nadal i przysługują mu po jego śmierci.
Należy niemniej zwrócić uwagę na jedną istotną okoliczność. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje swoistą regulację dotyczącą dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw osobistych po śmierci twórcy. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, po jego śmierci z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych zmarłego może wystąpić małżonek. W jego braku mogą to uczynić kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa. Ustawodawca precyzuje zarazem, że jeżeli twórca nie wyraził innej woli, osoby wskazane w poprzednim zdaniu są uprawnione w tej samej kolejności do wykonywania autorskich praw osobistych zmarłego twórcy.
Podsumowanie
Jak zatem wygląda dziedziczenie praw autorskich osobistych i majątkowych? Spadkobiercy uprawnionego z tytułu praw autorskich majątkowych wstępują w jego prawa i obowiązki i mogą rozporządzać tymi prawami. Nie uzyskują oni jendak dostępu do jego autorskich praw osobistych, które nie są zbywalne oraz nie są dziedziczne. Nie można mówić także o wygaśnięciu praw autorskich osobistych. Ta specyficzna więź autora z utworem jest bowiem nieograniczona w czasie i nie podlega zrzeczeniu się lub zbyciu. W praktyce jest ona oczywiście z upływem czasu coraz słabsza, co powoduje swoiste powolne wymieranie autorskich praw osobistych.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Andrzej Polak
Radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego. Wieloletnie doświadczenie zawodowe zdobywał już w trakcie studiów w renomowanych rzeszowskich kancelariach prawnych oraz jako konsultant i członek zarządu Uniwersyteckiej Poradni Prawnej działającej przy WPiA UR, a obecnie także jako radca prawny in-house w dużej spółce budowlanej. Z Kancelarią TMH współpracuje od 2018 roku. W pracy zajmuje się głównie prawem cywilnym, prawem spółek oraz obsługą prawną cudzoziemców. Zawodowo skupia się szczególnie na zagadnieniach z zakresu prawa budowlanego takich jak przygotowywanie, opiniowanie i negocjowanie umów o roboty budowlane, oraz prowadzenie postępowań sądowych z tego zakresu.
