Obecnie w Polsce i na całym świecie zmagamy się z zagrożeniem związanym z koronawirusem SARS-Cov-2, który wywołuje chorobę COVID-19. Sytuacja związana z epidemią, a w zasadzie już pandemią koronawirusa panującą na świecie jest niezwykle dynamiczna. Biorąc pod uwagę jej międzynarodowy charakter, oddziałuje ona na wszystkie sfery życia, a w tym również na rynek pracy. W niniejszym artykule udzielona zostanie odpowiedź na jedno z kluczowych ostatnio pytań, a mianowicie, czy pracownik ma prawo odmówić pracodawcy wykonania polecenia, gdy może ono mieć wpływ na zdrowie, a nawet życie pracownika?
Spis treści
Polecenie pracodawcy w świetle przepisów prawa pracy
Zgodnie z art. 100 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1975 r. Kodeks pracy (dalej również jako „k.p.”) pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Zawiązując stosunek pracy, pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju, pod kierownictwem pracodawcy. Innymi słowy, to właśnie pracodawca daje nam polecenia, co do pracy którą mamy wykonywać. Niewykonanie polecenia, które zostało wydane pracownikowi, co do zasady może narazić go na negatywne skutki, tj. np.nałożenie na pracownika kary porządkowej (nagany lub upomnienia – art. 108 § 1 k.p.), na wypowiedzenie umowy o pracę, a nawet rozwiązaniem przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków wynikających ze stosunku pracy (art. 52 § 1 kp.).
Czy każde polecenie jest bezwzględnie wiążące pracownika?
Jak wskazano powyżej, co do zasady polecenie pracodawcy jest wiążące dla pracownika i nie może on, co do zasady odmówić jego wykonania. Niemniej, odmowa wykonania polecenia służbowego jest możliwa w szczególnych wypadkach. Taki szczególny przypadek odmowy wykonania polecenia służbowego przewiduje art. 210 § 1 k.p., zgodnie z którym w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Zagrożeniem zarażeniem koronawirusem może niewątpliwie stanowić tają szczególną sytuację.
Odmowa wykonania polecenia wyjazdu do państwa zagrożonego koronawirusem
Niektóre zawody, z uwagi na specyfikę, wymagają od pracowników podróżowania po świecie. Mając na uwadze brzmienie art. 210 § 1 k.p., w naszej ocenie, pracownik, który jest wysyłany przez pracodawcę w podróż służbową do regionu, w którym jest wysokie prawdopodobieństwo występowania koronawirusa, powołując się np. na zalecenia lub komunikaty właściwych organów państwowych, takich jak Państwowa Inspekcja Sanitarna lub Ministerstwo Spraw Zagranicznych, ma prawo odmówić wykonania takiego polecenia ze względu na bezpośrednie zagrożenie swojego życia lub zdrowia oraz ryzyko rozprzestrzenienia choroby w kraju, tzn. narażenie na niebezpieczeństwo innych osób. Do niedawna takimi miejscami były Chiny, a jeszcze początkiem marca Włochy (głównie Lombardia). Aktualnie przypadki zakażenia koronawirusem zostały odnotowane na każdym kontynencie na świecie, a ruch między państwami został w znacznym stopniu ograniczony. Dlatego jeśli zdarzyłoby się, że taki wyjazd jest z jakiś przyczyn niezbędny, pracownik i pracodawca przy podejmowaniu decyzji dotyczących wyjazdu służbowego w rejony, w których odnotowano zakażenia wirusem, powinni kierować się zaleceniami oraz komunikatami właściwych organów państwowych.
Jeżeli pracownik zdecyduje się na wyjazd w regiony gdzie może być on znacznie narażony na zarażenie koronawirusem, to pracodawca powinien ocenić ryzyko związane z takim wyjazdem i zapewnić pracownikowi odpowiednie środki ograniczające ryzyko związane z możliwością zarażenia patogenem oraz podjąć działania, które mogą zminimalizować potencjalne ryzyko zakażenia, np. zorganizować tak wyjazd, by czas przebywania w niebezpiecznym miejscu był jak najkrótszy, czy rezygnując z podróży środkami komunikacji publicznej.
Odmowa wykonania polecenia wyjazdu do miasta zagrożonego koronawirusem
W Polsce nie ma jeszcze jednego rejonu, w którym występuje znaczna liczna potwierdzonych przypadków zakażenia koronawirusem. Niemniej, z uwagi na dynamiczną sytuację, zdaniem wielu prawników pracownik już na tym etapie epidemii może odmówić wykonania polecenia, gdyby wykonanie polecenia wiązałoby się z podróżami publiczną komunikacją, np. pociągiem lub samo zadanie wiązałoby się z koniecznością pozostawania w dużych skupiskach ludzi, jak np. przeprowadzeniem szkolenia dla dużej ilości osób.
Odmowa wykonania polecenia
Również warto wskazać, że gdyby pracownik np. wykonywał pracę, w której bezpośrednio jest narażony na kontakt z ludźmi, jak np. pracownicy poczty, kosmetyczki czy kurierzy, w sytuacji, w której pracodawca nie zapewniłby pracownikowi odpowiedniej ochrony przed zakażeniem, jak np. rękawiczek, pracownik może odmówić wykonywania i co do zasady nie mogą spotkać go za to negatywne konsekwencje. Podkreślić jednak należy, że każda sytuacja jest jednak inna i wymaga indywidualnego podejścia, a wskazanych przypadków nie można w żadnym wypadku generalizować.
Podsumowanie
Koronawirus jako podstawa do odmowy wykonania polecenia pracodawcy Jak wskazano, pracownik ma prawo odmówić wykonania polecenia, jeśli miałoby to narazić go na bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia, a taka odmowa nie może wiązać się dla niego z negatywnymi konsekwencjami. Warto jednak podkreślić, że każda sprawa jest indywidualna, co powoduje, że możliwość odmowy wykonania polecenia nie może być generalizowana, a tym bardziej traktowana rozszerzająco. Epidemia w żadnym wypadku nie może być traktowana jako dodatkowy urlop. Trzeba mieć na uwadze fakt, że okres pandemii koronawirusa jest ciężki nie tylko dla pracowników ale i dla pracodawców, dlatego też we wzajemnej współpracy należy kierować się zdrowym rozsądkiem i chęcią osiągnięcia wspólnego porozumienia z obu stron.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Jagienka Jaracz-Wilk
Jestem adwokatem przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Rzeszowie. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego na kierunkach prawo oraz administracja. Prowadzę sprawy rodzinne ze szczególnym uwzględnieniem spraw rozwodowych oraz alimentacyjnych. Zdobyte doświadczenie zawodowe wykorzystuję przeprowadzając również windykacje należności na rzecz Klientów Kancelarii.
