Prawo autorskie, będące szczególną gałęzią prawa cywilnego, reguluje również stosunki cywilnoprawne pomiędzy podmiotami prawa, których przedmiotem jest przede wszystkim utwór. Jako przejaw działalności ludzkiej, stanowiący uzewnętrznienie unikalnej osobowości twórcy, znajduje się pod szczególną ochroną ustawodawcy polskiego i unijnego. Z tego względu również katalog roszczeń przysługujący uprawnionemu, gdy zajdzie naruszenie majątkowych praw autorskich, jest bardziej rozbudowany.
Spis treści
Komu przysługują roszczenia?
Legitymowanym czynnie, a więc podmiotem, który może wystąpić z powództwem wynikającym z naruszenia prawa autorskiego, jest co do zasady twórca. Ważne jest dwutorowe rozpatrzenie problematyki praw twórcy. Znane bowiem prawu autorskiemu są autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe.
Autorskie prawa osobiste chronią, zgodnie z ustawą, nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. W szczególności jest to prawo do autorstwa utworu, oznaczenia swoim nazwiskiem lub pseudonimem utworu, nienaruszalności formy i treści, etc. Natomiast treścią autorskich praw majątkowych jest to, że twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. W odróżnieniu do autorskich praw osobistych, te majątkowe mogą być przedmiotem obrotu prawnego.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu
Jak już wcześniej wspomniano, twórcy przysługuje prawo do korzystania z utworu i do rozporządzania nim. Oznacza to w szczególności możliwość zbycia autorskich praw majątkowych do utworu. Skutkiem umowy przenoszącej prawa autorskie (np. umowy sprzedaży, darowizny, zamiany etc.) jest w szczególności nabycie na wszystkich lub niektórych polach eksploatacji majątkowych praw autorskich. Naruszenie majątkowych praw autorskich może tym samym nastąpić nie tylko na szkodę twórcy. Podmiotem posiadającym legitymację czynną do wystąpienia z powództwem wynikającym z naruszenia majątkowych praw autorskich będzie odpowiednio inny podmiot niż twórca.
Warto zaznaczyć, że umowa, której przedmiotem są majątkowe prawa autorskie, ale która nie prowadzi jednak do zmiany przeniesienia praw autorskich na wszystkich lub niektórych polach eksploatacji to licencja. W kontekście niniejszego artykułu warto zaznaczyć, że zgodnie z dyspozycją art. 67 ust. 2. pr. aut. licencja wyłączna występuje wtedy, gdy umowa zastrzega wyłączność korzystania z utworu w określony sposób. Stosownie zaś do brzmienia art. 67 ust. 4 pr. aut. jeżeli umowa nie stanowi inaczej, to uprawniony z licencji wyłącznej może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych, w zakresie objętym umową licencyjną. Tym samym również licencjobiorca wyłączny może być w pewnych sytuacjach legitymowany do złożenia pozwu o roszczenia wynikające z naruszenia majątkowych praw autorskich.
Naruszenie majątkowych praw autorskich – katalog roszczeń
Wachlarz roszczeń przysługujących uprawnionemu jest odzwierciedleniem woli ustawodawcy, by objąć prawo autorskie szczególną ochroną ze względu na jego charakter. Ponadto, stanowi on wyraz harmonizacji prawa unijnego w tym zakresie. Roszczenia uprawnionego skatalogowane są w art. 79 pr. aut. i zgodnie z nimi uprawniony może żądać:
- zaniechania naruszania;
- usunięcia skutków naruszenia;
- naprawienia wyrządzonej szkody:
- albo na zasadach ogólnych;
- albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;
- wydania uzyskanych korzyści.
Zaniechanie naruszenia
Roszczenie o zaniechanie naruszenia stanowi z punktu widzenia cywilnoprawnego kluczowy środek ochrony prawa majątkowego uprawnionego. Efektem jego zastosowania jest żądanie, aby każdy kto narusza majątkowe prawa autorskie – choćby bez winy – zaniechał tego naruszania. Jego treścią jest żądanie powstrzymania się od wykonywania wszelkich czynności wkraczających w autorskie prawa majątkowe. Istotna dla ustawy jest tylko przesłanka bezprawności, a zatem odpowiedzialność naruszyciela jest obiektywna.
Usunięcie skutków naruszenia
Uprawniony, którego prawa naruszono może żądać, aby nie tylko dochowano starań by zaniechać tych naruszeń, ale także, aby usunąć ich skutki – w szczególności chodzi o skutki majątkowe. Przykładem usunięcia skutków naruszenia będzie zniszczenie egzemplarzy nielegalnie wytworzonych utworów, rozmontowanie urządzeń służących do ich wytwarzania, itp. W związku z uzupełnieniem katalogu przysługujących uprawnionemu roszczeń nie ma już potrzeby dokonywania rozszerzającej interpretacji roszczenia o zaniechanie. Roszczenie o usunięcie skutków naruszenia stanowi niezależną podstawę prawną do osiągnięcia zamierzonego celu.
Naprawienie wyrządzonej szkody
Ustawodawca przewidział dwa sposoby naprawienia szkody wyrządzonej poprzez naruszenie majątkowych praw autorskich. W ramach ustawy o prawie autorskim uprawniony może dochodzić naprawienia wyrządzonej mu szkody na dwa sposoby. Albo w myśl zasad odpowiedzialności odszkodowawczej, tj. zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej.
Takie ujęcie roszczenia odszkodowawczego stanowi wyraz harmonizacji prawa na poziomie unijnym, zgodnie z dyrektywą w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej. Jednakże, w piśmiennictwie krajowym zauważa się, że polskie ujęcie tego przypadku znacznie odbiega od regulacji europejskiej. Odwołanie do ogólnych zasad odpowiedzialności wskazuje na cywilistyczny charakter tego prawa, jest to odnośnik do prawa deliktów.
Sytuacja ta charakteryzuje się znaczną wadą – jest to ciężar dowodu wszystkich przesłanek odpowiedzialności deliktowej. To na uprawnionym ciąży obowiązek po pierwsze udowodnienia winy naruszycielowi, a po drugie ustalenia wysokości szkody, która w przypadku korzystania z utworów jest bardzo trudna do oszacowania. Powyższe okoliczności każą jednak kierować się ku drugiej „opcji”, tj. ku ustawowemu „ryczałtowi odszkodowawczemu”.
Wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści
Ostatnim z roszczeń przewidzianych przez prawo autorskie jest żądanie wydania uzyskanych przez naruszyciela korzyści z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych. Jest to naturalna konsekwencja uznania, że naruszyciel nie może w jakikolwiek sposób czerpać korzyści z tytułu naruszenia praw (zaniechanie naruszeń, usunięcie skutków naruszeń, wydanie uzyskanych korzyści).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego (vide wyrok SN z dnia 13 lipca 2017 r., sygn. akt I CSK 708/16, SIP Legalis) podkreśla się, iż:
„W związku z opartym na art. 79 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 4 lipca 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 666 ze zm.) żądaniem wydania korzyści uzyskanych na skutek naruszenia autorskich praw – przyjmuje się, iż przez uzyskane korzyści, które mają być wydane, należy rozumieć te korzyści majątkowe, a więc przychody pomniejszone o wydatki rzeczowe, osobowe i podatkowe związane bezpośrednio lub pośrednio z przychodami, które uzyskał pozwany w związku z naruszeniem prawa autorskiego. Roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści nie obejmuje nieponiesionych przez naruszającego autorskie prawa kosztów, jak i innych poczynionych przez nich oszczędności, w tym niezapłaconego twórcy wynagrodzenia, lecz ogranicza się do odpowiedniej części faktycznego zysku”.
Podsumowanie
Na koniec należy zaznaczyć, że nie ma przeszkód, aby w jednym pozwie wystąpić jednocześnie z kilkoma roszczeniami wynikającymi z naruszenia majątkowych praw autorskich.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Jagienka Jaracz-Wilk
Jestem adwokatem przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Rzeszowie. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego na kierunkach prawo oraz administracja. Prowadzę sprawy rodzinne ze szczególnym uwzględnieniem spraw rozwodowych oraz alimentacyjnych. Zdobyte doświadczenie zawodowe wykorzystuję przeprowadzając również windykacje należności na rzecz Klientów Kancelarii.
