Zgodnie z art. 49 Ustawy o kredycie konsumenckim z dnia 12 maja 2011 r. (dalej również jako „Ustawa”) wprowadzono obowiązek, by kredytodawca, w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu konsumenckiego, dokonał proporcjonalnego obniżenia kosztów kredytu i zwrócił je kredytobiorcy. Dodatkowo, co szczególnie istotne Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w dniu 11 września 2019 r., wydał wyrok, gdzie dokonał wykładni przepisów, jednoznacznie wskazując, że prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku jego wcześniejszej spłaty obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta. Koszty te obejmują m.in. prowizję, opłaty administracyjne oraz składki na ubezpieczenia.
Spis treści
Kredyt konsumencki
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że obowiązek zwrotu poniesionych opłat w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu, na podstawie Ustawy, obowiązuje tylko w przypadku kredytu konsumenckiego. Jak wskazano w Ustawie, kredytem konsumenckim jest „kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska”. Zgodnie również z dalszą częścią artykułu wartość kredytu może być wyższa niż wskazana powyżej, jednakże nie może być zabezpieczona hipoteką. W praktyce jest to większość kredytów konsumenckich, udzielanych w bankach, za wyjątkiem kredytów hipotecznych.
Wątpliwości interpretacyjne
Polska Ustawa została wprowadzona w związku z implementacją dyrektywy parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki. W art. 49 Ustawy wskazano, że „W przypadku spłaty całości kredytu przed terminem określonym w umowie, całkowity koszt kredytu ulega obniżeniu o te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, chociażby konsument poniósł je przed tą spłatą”.
Przytoczony przepis nie określał wprost o jakie koszty kredytu chodzi. Banki stały na stanowisku, iż obowiązek obniżenia całkowitego kosztu kredytu odnosi się wyłącznie do kosztów rozłożonych w czasie. O tym jednak, nie decyduje termin jego wymagalności ani też fakt kiedy konsument go faktycznie poniósł, ale okres, do którego odnosi się ten koszt. A zatem koszty pobierane za jednorazowe czynności lub usługi (np. opłata przygotowawcza pokrywająca koszty udzielenia kredytu, prowizja pośrednika za zawarcie umowy kredytowej) nie będą ulegały obniżeniu w razie spłaty kredytu przed terminem. Natomiast koszty „rozciągnięte” w czasie (np. odsetki, koszty zabezpieczenia lub ubezpieczenia kredytu, opłata za prowadzenie rachunku bankowego założonego do obsługi kredytu) będą podlegały obniżeniu według kryterium czasowego, to jest biorąc pod uwagę okres, o który skrócono czas obowiązywania umowy. Do tego stanowiska również często przychylały się sądy, np. w wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 20 grudnia 2017 r., sygn. akt III Ca 1489/17.
Przeciwny pogląd wyrażali Rzecznik Finansowy i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, którzy już w maju 2016 r., gdy ogłosili oficjalne Stanowisko Rzecznika Finansowego i Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie interpretacji art. 49 ustawy o kredycie konsumenckim. Stwierdzono w nim, że art. 49 ust. 1 ustawy należy rozumieć w ten sposób, że w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu konsumenckiego następuje obniżenie wszystkich możliwych kosztów takiego kredytu, niezależnie od ich charakteru i niezależnie od tego, kiedy koszty te zostały faktycznie poniesione przez kredytobiorcę, z tymże wyjątkiem, iż redukcja ta ma charakter proporcjonalny, tj. odnosi się do okresu od dnia faktycznej spłaty kredytu do dnia ostatecznej spłaty określonej w umowie.
Orzeczenie Trybunału
Sąd Rejonowy Lublin‑Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku złożył wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, w związku z opisywanymi powyżej wątpliwościami interpretacyjnymi do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej również jako: „TSUE”). Orzeczenie TSUE wydane w dniu 11 września 2019 r. było jednoznaczne. Wydany wyrok wskazywał, że przepisy „należy interpretować w ten sposób, że prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta”.
Swoje rozstrzygnięcie TSUE uzasadnił systemowo: przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część on stanowi. Celem dyrektywy 2008/48/WE jest, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów. System ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania.
Możliwości praktyczne
Sposób interpretacji przepisów, przedstawiony przez TSUE jest praktycznie wiążący w sprawach o obniżenie kosztów kredytu związanych z jego przedterminową spłatą, jeżeli przedmiotem sporu jest zakres obowiązku zwrotu kosztów kredytu. W związku z tym, sądy krajowe, w przypadku takiego stanu faktycznego, powinny przyjąć, że obowiązkiem częściowego zwrotu przewidzianego w art. 49 ust. 1 Ustawy objęte są wszystkie koszty składające się na całkowity koszt kredytu, a nie tylko te, które są uzależnione od czasu trwania umowy. Metoda, jaką należy zastosować w celu obliczenia obniżki, polega na uwzględnieniu całości kosztów poniesionych przez konsumenta, a następnie obniżeniu tej kwoty proporcjonalnie do pozostałego okresu obowiązywania umowy.
Decyzje Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Wskazać jednocześnie należy, że Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) sprawdza w jaki sposób instytucje finansowe rozliczają się z konsumentami, którzy spłacili wcześniej kredyt konsumencki. Zwrócono uwagę na to, że wiele banków i innych instytucji finansowych w przypadku wcześniejszej, przedterminowej spłaty kredytu konsumenckiego zatrzymywało w całości pobrane opłaty, m.in. koszty ubezpieczenia czy opłat przygotowawczych.
Prezes urzędu postawił zarzuty 21 firmom z sektora pozabankowego, które nie rozliczają się z klientami. Ponadto toczy się 8 postępowań wyjaśniających, które są na wczesnym etapie, a kolejne sprawy są wszczynane na bieżąco. Najnowsze decyzje UOKiK dotyczą spółek, które w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu nie rozliczały się z klientami – są to Optima, iCredit, Aasa Polska oraz Eurocent. Wskazane instytucje finansowe zgodnie z decyzją muszą zawiadomić o niej wszystkich konsumentów, którzy przed terminem spłacili pożyczki. W pismach mają poinformować możliwości złożenia reklamacji, w której domagać się mogą zwrotu nienależnie pobranej części opłat. Jeśli to zrobią, podmioty te z wyjątkiem Eurocent, mają obowiązek zwrotu wskazanej kwoty w ciągu 30 dni. Eurocent, ze względu na ogłoszoną upadłość ma obowiązek poinformowania o decyzji UOKiK w ogólnopolskim dzienniku.
Podsumowanie
Konsument, który spłacił kredyt, a kredytodawca nie rozliczył się z nim z pobranych opłat, w pierwszej kolejności powinien złożyć reklamację bezpośrednio do podmiotu udzielającego kredyt, powołując się na omawiany wyrok TSUE. Jeżeli reklamacja zostanie rozpatrzona negatywnie można dochodzić swoich praw w sądzie. Przypomnieć w tym miejscu warto terminy przedawnienia: jeżeli kredyt został spłacony przed 9 lipca 2018 r., to zastosowanie będzie miał 10-letni termin przedawnienia roszczeń, zaś kredyty spłacone od 9 lipca 2018 r. podlegają 6-letniemu okresowi przedawnienia.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Julia Bonusiak
Jestem aplikantem radcowskim przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Specjalizuje się w zakresie zagadnień prawa bankowego, windykacji należności Klientów, prawa cywilnego oraz wsparciem w obsłudze prawnej podmiotów gospodarczych.
