Obligacja jest papierem wartościowym, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Najczęściej świadczeniem emitenta jest zapłata określonej kwoty pieniężnej wraz z odsetkami umownymi. Obligacje są niezwykle popularnym sposobem dokapitalizowania podmiotów gospodarczych (takich jak spółki) lub nawet samorządów (obligacje często emitują gminy) czy Skarbu Państwa (obligacje skarbowe Skarbu Państwa są bezpiecznym sposobem inwestowania, jednakże z małą stopą zwrotu). W dzisiejszym wpisie przybliżę tematykę obowiązków emitenta i praw obligatariusza – w szczególności skupię się na kwestii spełniania świadczeń emitentów w ramach stosunku obligacji.
Spis treści
Świadczenie emitenta – czym jest?
Zasadniczo, jak już wspomniałem, najczęściej emisja obligacji służy dokapitalizowaniu konkretnego podmiotu lub inwestycji – w taki sposób często środki na budowę nieruchomości pozyskują zwłaszcza deweloperzy – a zatem świadczenie emitenta będzie zazwyczaj pieniężne. W idealnym stosunku obligacyjnym, w krótkiej perspektywie emitent uzyskuje „zastrzyk” pieniędzy, natomiast w dłuższej perspektywie obligatariusz otrzymuje wypracowany zysk w postaci wartości zakupionej obligacji powiększonej o odsetki. Definicja obligacji z ustawy o obligacjach poprzez wskazanie wprost, że emitent staje się wraz z nawiązaniem stosunku prawnego dłużnikiem obligatariusza ma niebanalne znaczenie w dalszym postępowaniu (zarówno przedsądowym – w stosunku do samego emitenta, jak i sądowym). Kreuje to bowiem w zasadzie niesporną okoliczność, że emitent musi spełnić swoje świadczenie (wszak obligatariusz już je spełnił – inaczej do nabycia obligacji by nie doszło). Innymi słowy, gdyby obligatariusz nie spełnił swojego świadczenia już na początku stosunku prawnego, to o dalszym postępowaniu w ogóle nie byłoby mowy. Tym samym, dalsze obowiązki w tym stosunku prawnym obciążają de facto wyłącznie emitenta.
Wracając jednak do sedna sprawy, ilekroć do stosunku obligacyjnego już dojdzie, to mimo licznych obciążeń prawnych emitenta (obowiązków informacyjnych, dokonywanych zabezpieczeń na jego majątku czy zastawów) dochodzi niekiedy do niewykonania przez niego jego świadczenia. Ustawodawca przewidział pewne instytucje prawne, których celem jest ochrona praw majątkowych wierzycieli (obligatariuszy) i sposób ich egzekucji.
Żądanie natychmiastowego wykupu obligacji
Można zaryzykować stwierdzenie, że polski ustawodawca szczególnie uczulił strony stosunku obligacyjnego na terminy, które wzajemnie sobie ustaliły. Takim wyrazem troski ustawodawcy o prawa obligatariusza jest konkretnie art. 74 ust. 2 ustawy o obligacjach. Zgodnie z tym uprawnieniem, w przypadku zaistnienia zwłoki emitenta z wykonaniem w terminie, w całości lub w części, zobowiązań wynikających z obligacji, obligatariusz może zażądać natychmiastowego wykupu obligacji w części, w której przewidują świadczenie pieniężne. Obligatariusz może także żądać natychmiastowego wykupu obligacji w przypadku niezawinionego opóźnienia, ale nie krótszego niż 3 dni, chyba że warunki emisji wskażą krótszy okres. Przepis jest obszerny i zawiera dużo przesłanek, jednakże kreuje on kluczowe uprawnienie obligatariusza, które nie dość, że jest bezwzględnie wiążące, to jeszcze daje mu skuteczne narzędzie do dochodzenia swoich roszczeń.
W pierwszej kolejności wypada wskazać, że aby doszło do żądania natychmiastowego wykupu, to emitent musi popaść w zwłokę, czyli w zawinione opóźnienie. Postacią winy emitenta może być także niezachowanie należytej staranności, czyli niedbalstwo. Po drugie, jeżeli dojdzie już do opóźnienia i winą za ten stan rzeczy obarczy się emitenta, to po stronie obligatariusza zaktualizuje się żądanie (roszczenie) o natychmiastowy wykup obligacji w całości (w tej części, gdzie przewidziano świadczenie pieniężne) – a więc de facto całej obligacji. Świadczeniem częściowym związanym z obligacjami są odsetki pieniężne wypłacane w kilku okresach odsetkowych w ciągu roku, najczęściej co kwartał. Co więcej, i co bardzo ważne, uprawnienie do natychmiastowego wykupu przysługuje obligatariuszowi nawet w sytuacji, gdy wina emitenta nie zaistniała, ale do opóźnienia doszło w czasie nie krótszym niż 3 dni (chyba, że warunki emisji przewidują rozwiązanie korzystniejsze dla obligatariusza).
Innymi słowy, nawet w sytuacji, gdy emitent spóźni się z wypłatą należnych odsetek bez swojej winy, to obligatariusz będzie mógł żądać wypłaty tych odsetek wraz z żądaniem wykupu wszystkich obligacji. Taki stan rzeczy nakłada na emitentów obowiązek niezwykłej ostrożności i staranności w stosunkach obligacyjnych. Nawet kilkudniowa nieuwaga, zator płatniczy czy niedbalstwo, mogą spowodować poważne kłopoty finansowe – zwłaszcza, jeżeli obligacje były emitowane w seriach na rzecz wielu obligatariuszy.
Podsumowanie
Nawet pomimo takich obwarowań ustawowych nierzadko dochodzi do zaniechań i zwłoki emitentów w realizacji swoich świadczeń. Niezależnie od motywacji i intencji emitenta, interes obligatariusza powinien być w jak najlepszy sposób chroniony, zwłaszcza w sytuacji, gdy inwestowany jest dorobek życia.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Andrzej Polak
Radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego. Wieloletnie doświadczenie zawodowe zdobywał już w trakcie studiów w renomowanych rzeszowskich kancelariach prawnych oraz jako konsultant i członek zarządu Uniwersyteckiej Poradni Prawnej działającej przy WPiA UR, a obecnie także jako radca prawny in-house w dużej spółce budowlanej. Z Kancelarią TMH współpracuje od 2018 roku. W pracy zajmuje się głównie prawem cywilnym, prawem spółek oraz obsługą prawną cudzoziemców. Zawodowo skupia się szczególnie na zagadnieniach z zakresu prawa budowlanego takich jak przygotowywanie, opiniowanie i negocjowanie umów o roboty budowlane, oraz prowadzenie postępowań sądowych z tego zakresu.
