Kodeks cywilny (dalej jako „KC”) kompleksowo reguluje prawa i obowiązki stron stosunków cywilnoprawnych, których przedmiotem jest sprzedaż rzeczy lub praw. Codziennie w kraju umów sprzedaży nawiązywane są tysiące, począwszy od kupna bułek w sklepie, kończąc na mieszkaniach czy przedsiębiorstwach. Niezależnie od wartości rzeczy, takie same obowiązki obciążają strony umowy sprzedaży i takie same uprawnienia tym stronom przysługują.
Jednym z uprawnień, którego zadaniem jest ochrona kupującego, a który dotyczy towaru z wadą to rękojmia. Rękojmia za wady może dotyczyć wad fizycznych lub wad prawnych rzeczy (przedmiotu sprzedaży). Zgodnie z art. 560 KC „sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną (rękojmia)”. Intencją ustawodawcy było takie uregulowanie obrotu gospodarczego, aby sprzedawcy oferowali rzeczy bez wad, a w razie ich pojawienia się, byli zdyscyplinowani do usunięcia tych wad.
Spis treści
Co to są wady fizyczne i prawne rzeczy?
Słowem wstępu należy jeszcze określić czym są wady fizyczne rzeczy, a czym są wady prawne. Zgodnie z KC, wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. W szczególności rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli nie ma właściwości, które rzecz danego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia, nie ma właściwości o których sprzedawca zapewnił kupującego, nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, lub została wydana w stanie niezupełnym.
Odpowiedzialność z tytułu wady prawnej rozciąga się natomiast na sprzedawcę względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej, a także jeżeli ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu; w razie sprzedaży prawa sprzedawca jest także odpowiedzialny za istnienie tego prawa. Innymi słowy, jeżeli rzecz jest w jakiś sposób prawnie obciążona, to sprzedawca ponosi z tego tytułu odpowiedzialność względem kupującego. W każdym jednak wypadku sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności (zarówno za wady prawne jak i wady fizyczne) z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy.
Jak działa rękojmia?
Czynnością „uaktywniającą” instytucję rękojmi to roszczenie uprawnionego (kupującego). Zanim jednak omówię roszczenia uprawnionego, należy pochylić się nad kwestią modyfikacji odpowiedzialności z tytułu rękojmi, bowiem ta ma kluczowe znaczenie dla rozpatrywania sytuacji, w której stroną umowy może być albo konsument albo inny przedsiębiorca.
Zasadą jest, że strony umowy sprzedaży mogą wyłączyć, rozszerzyć lub ograniczyć odpowiedzialność z tytułu rękojmi. Jeżeli jednak stroną umowy jest konsument, a drugą stroną przedsiębiorca, to ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tego tytułu jest możliwe jedynie w przypadkach określonych w przepisach szczególnych. Z powyższego wynika, że jeżeli stronami umowy są przedsiębiorcy, to dowolnie mogą modyfikować tę odpowiedzialność. Podobnie, jeżeli obiema stronami są osoby nieprowadzące działalności fizycznej. Jeżeli jednak jedna ze stron byłaby konsumentem (czyli osobą dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową), to strony mogą jedynie rozszerzyć odpowiedzialność z tytułu rękojmi. Należy pamiętać, że taka regulacja ma za zadanie chronić „słabszą” stronę stosunku prawnego, jaką jest konsument zawierający umowę z przedsiębiorcą. Co więcej, postanowienie umowne sprzeczne z tą regulacją nie wiąże stron.
Skoro wiadome jest już czym jest rękojmia i jakie są możliwości w modyfikacji odpowiedzialności z tego tytułu można przejść do kluczowego zagadnienia dzisiejszego wpisu, czyli jak wykonać prawo rękojmi i jakie skutki będzie to nieść. W szczególności jak złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny i co to w praktyce oznacza.
Jakie roszczenia przysługują z tytułu rękojmi?
Oświadczenie o żądaniu obniżenia ceny z tytułu rękojmi za wady to jedno z roszczeń przysługujących kupującemu. Jeżeli kupujący wykryje wadę (fizyczną lub prawną, o których pisałem wyżej) to powinien złożyć sprzedawcy oświadczenie o obniżeniu ceny (co do zasady „obniżka” powinna być takiej samej wysokości co wykryta wada) albo o odstąpieniu od umowy. W tym jednak wypadku sprzedawcy przysługuje uprawnienie – może bowiem (niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności) wymienić rzecz na wolną od wad, albo usunąć wadę. Uprawnienie to sprzedawcy nie przysługuje w sytuacji, gdy rzecz była już wymieniana lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie naprawił rzeczy lub nie wymienił jej. Oznacza to, że jeśli złożone zostało oświadczenie o obniżeniu ceny, a rzecz była już przez sprzedawcę naprawiana, to w tym przypadku sprzedawca nie może zasłonić się przysługującym mu uprawnieniem, ale powinien zwrócić część ceny za wadliwą rzecz, albo w sytuacji oświadczenia o odstąpieniu od umowy powinien zwrócić cenę, w zamian za zwrot rzeczy. Odstąpienie od umowy pociąga za sobą takie skutki, jakby do zawarcia umowy nigdy nie doszło, a zatem strony muszą zwrócić wszystko co sobie wzajemnie świadczyły.
Ustawodawca przewidział także dodatkowe uprawnienie dla konsumentów, które ma zastosowanie w sytuacji, gdy zawierają umowę z przedsiębiorcą (w innym wypadku nie przysługuje im status konsumenta) – mianowicie zamiast zaproponowanego usunięcia wady przez sprzedawcę, kupujący może zażądać wymiany rzeczy, albo zamiast zaproponowanej wymiany rzeczy na wolną od wad żądać usunięcia wad.
Kupujący może także zażądać wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady. Ta regulacja wprowadza zmianę w stosunku do dawnych przepisów. Wówczas istniała sekwencyjność żądań kupującego – to znaczy najpierw musiał zażądać usunięcia wady albo wymiany rzeczy, a dopiero później w przypadku niemożności tego świadczenia mógł złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny. Obecnie z tej regulacji zrezygnowano i kupujący ma pełną możliwość wyboru uprawnienia rękojmianego.
Podsumowanie
Podsumowując, można wyróżnić cztery uprawnienia z tytułu rękojmi, które przysługują kupującemu i z których może skorzystać dyspozycyjnie. Są to:
- obniżenie ceny,
- odstąpienie od umowy,
- żądanie naprawy rzeczy,
- żądanie wymiany rzeczy na wolną od wad.
W zależności od wybranego roszczenia sprzedawcy mogą przysługiwać także szczególne kontruprawnienia, o których mowa w KC. Warto jeszcze mieć na uwadze, że roszczenia z tytułu rękojmi są czym innym niż te, przysługujące stronie z tytułu gwarancji producenta.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Andrzej Polak
Radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego. Wieloletnie doświadczenie zawodowe zdobywał już w trakcie studiów w renomowanych rzeszowskich kancelariach prawnych oraz jako konsultant i członek zarządu Uniwersyteckiej Poradni Prawnej działającej przy WPiA UR, a obecnie także jako radca prawny in-house w dużej spółce budowlanej. Z Kancelarią TMH współpracuje od 2018 roku. W pracy zajmuje się głównie prawem cywilnym, prawem spółek oraz obsługą prawną cudzoziemców. Zawodowo skupia się szczególnie na zagadnieniach z zakresu prawa budowlanego takich jak przygotowywanie, opiniowanie i negocjowanie umów o roboty budowlane, oraz prowadzenie postępowań sądowych z tego zakresu.
