Obraźliwe komentarze w Internecie nie należa dziś do rzadkości. W związku ze wzrostem powszechności i dostępności Internetu wiele dyskusji dotyczących problemów i spraw przeniosło się do sieci. Niestety, w świadomości wielu osób ciągle jeszcze panuje przeświadczenie, że w Internecie są anonimowi. Powoduje to, że w swoich wypowiedziach często przekraczają granice dozwolonej krytyki oraz wolności słowa, obrażając innych. W niniejszym artykule przedstawimy kwestie związane z odpowiedzialnością karną autora obraźliwych komentarzy. Odpowiedzialność ta jest rzecz jasna niezależna od odpowiedzialności cywilnoprawnej.
Spis treści
Odpowiedzialność karna za obraźliwe komentarze w Internecie
Odpowiedzialność karna za obraźliwe komentarze w Internecie regulowana jest w rozdziale XXVII Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r., Kodeks Karny (dalej „k.k.”) pt. „Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej”. Zawiera on mianowicie dwa przestępstwa prywatnoskargowe, tj. zniesławienie (art. 212 k.k.) oraz zniewagę (art. 216 k.k.), ścigane z oskarżenia prywatnego.
W tym miejscu wskazać należy, iż zgodnie z art. 212 k.k. „Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.” Ponadto, zgodnie z art. 212 § 2 k.k. „Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.”. W myśl natomiast art. 216 § 1 k.k. „Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.”
Należy podkreślić, iż w przestępstwach prywatnoskargowych ciężar ustalenia sprawców przestępstwa oraz zgromadzenia dowodów spoczywa na pokrzywdzonym. W postępowaniu karny pełni on rolę oskarżyciela prywatnego. Oznacza to, że sam we własnym imieniu składa i popiera akt oskarżenia przed Sądem. Odpowiedzialność karna za obraźliwe komentarze w Internecie uzależniona jest tym samym od aktywności pokrzywdzonego.
Prywatny akt oskarżenia
Zgodnie z art. 487 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r., Kodeks Postępowania Karnego (dalej „k.p.k.”) minimalnymi elementami, które powinien zawierać prywatny akt oskarżenia są oznaczenie osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie. W sytuacji gdy w prywatnym akcie oskarżenia nie zostaną wskazane dane sprawcy, Sąd wezwanie pokrzywdzonego do uzupełnienia braków formalnych. Brak uzupełnienia danych sprawcy w terminie 7 dni od daty odebrania wezwania spowoduje, iż akt oskarżenia nie otrzyma dalszego biegu. Sprawcy przestępstwa nie zostaną tym samym pociągnięci do odpowiedzialności. Wobec tego należy sobie odpowiedzieć na następujące pytanie. Co powinien zrobić pokrzywdzony w sytuacji, gdy w chwili składania aktu oskarżenia nie dysponuje danymi sprawców przestępstwa, gdyż obraźliwe komentarze w Internecie zostały zamieszczone przez anonimowego komentartora na forum internetowym?
Skarga w trybie art. 488 k.p.k.
Otóż w sytuacji, gdy przestępstwo zostało popełnione w Internecie, a pokrzywdzony nie dysponuje danymi sprawcy, ma możliwość skorzystania z instytucji przewidzianej w art. 488 k.p.k. Zgodnie z tym przepisem „Policja na żądanie pokrzywdzonego przyjmuje ustną lub pisemną skargę i w razie potrzeby zabezpiecza dowody, po czym przesyła skargę do właściwego Sądu”. Wskazana skarga jest niejako alternatywą dla prywatnego aktu oskarżenia. Charakteryzują ją zarazem mniejszy formalizm, aniżeli prywatnego aktu oskarżenia. Jednoznacznie wynika to z postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1997 r., sygn. akt I KZP 4/97. Jak czytamy:
„skarga jest pojęciem szerszym i mniej sformalizowanym, mającym podobne znaczenie procesowe jak zawiadomienie o przestępstwie, które – co oczywiste – może odnosić się także do anonimowego sprawcy, którego ustalenie może nastąpić przez Policję”.
Najważniejszą różnicą między prywatnym aktem oskarżenia a skargą z art. 488 k.p.k., jest zatem to, iż w momencie składania skargi pokrzywdzony nie musi wskazywać danych osobowych sprawcy. Co więcej, pokrzywdzony może liczyć na pomoc Policji w zakresie ustalenia ich tożsamości.
Czynności Policji
Po złożeniu skargi Policja zobowiązana jest do podjęcia następujących czynności:
- Zabezpieczenie materiału dowodowego. Gdy chodzi o obraźliwe komentarze w Internecie, najczęściej będzie trzeba przeprowadzić oględziny i sporządzić protokół z tej czynności.
- Ustalenie adresu IP komputera sprawcy. Wskazać należy, że dostęp do danych IP sprawców posiada administrator strony internetowej. Najważniejszym jest jednak, że dane te objęte są tajemnicą telekomunikacyjną, wobec czego Operator udostępni takie informacje dopiero gdy postanowieniem Sądu lub Prokuratora zostanie z niej zwolniony. Następnie, dysponując zwolnieniem Sądu z tajemnicy telekomunikacyjnej, Policja (czasami również sam Sąd) występuje do Operatora z wnioskiem o udostępnienie IP komputera sprawcy.
- W następnej kolejności, dysponując danymi IP, Policja ustala w bazie WHOIS (baza informacji o domenach) dane właściwych operatorów (ISP) – dostawcy usług internetowych, aby zwrócić się do konkretnego dostawcy usług z wnioskiem o udostępnienie danych osobowych użytkowników. Co kluczowe, takie udzielenie ma miejsce dopiero po wydaniu przez Sąd postanowienia o zwolnieniu dostawcy usług internetowych z tajemnicy telekomunikacyjnej. Ponadto, należy zdawać sobie sprawę z faktu, iż zgodnie z przepisami ustawy z dnia 16 lipca 2004 r., Prawo Telekomunikacyjne Operator okres przechowywania danych przez Operatora wynosi 12 miesięcy, natomiast po jego upływie dane te są przez niego kasowane, a ich całkowite utracenie następuje w momencie ich nadpisania na serwerach Operatora.
- Ostatnim etapem jest przekazanie przez Policję uzyskanych danych do Sądu. Wskazać należy, iż dopiero ustalenie danych sprawcy, umożliwia dalsze prowadzenie postępowania.
Podsumowanie
Internet nie zapewnia całkowitej anonimowości. Sam fakt popełnienia przestępstwa w cyberprzestrzeni nie powoduje, że sprawca nie odpowie za nie w realnym świecie. Trzeba podkreślić, iż zgłaszając przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego należy działać szybko. Karalność przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego ustaje bowiem z upływem roku od ustalenia osoby sprawcy przestępstwa, nie później niż z upływem 3 lat od jego popełnienia. Należy również pamiętać, że operator usług telekomunikacyjnych ma obowiązek przechowywać dane dotyczące sprawców tylko przez okres 1 roku. Z pociągnięciem do odpowiedzialności karnej za obraźliwe komentarze w Internecie nie można zatem zwlekać.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Jagienka Jaracz-Wilk
Jestem adwokatem przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Rzeszowie. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego na kierunkach prawo oraz administracja. Prowadzę sprawy rodzinne ze szczególnym uwzględnieniem spraw rozwodowych oraz alimentacyjnych. Zdobyte doświadczenie zawodowe wykorzystuję przeprowadzając również windykacje należności na rzecz Klientów Kancelarii.
