Niejednokrotnie dłużnicy alimentacyjni nie zdają sobie sprawy z faktu, że brak systematycznego regulowania zobowiązań alimentacyjnych może nieść ze sobą konsekwencje karne. Wskazać bowiem należy, że obowiązujące przepisy prawa przewidują odpowiedzialność karną za niepłacenie alimentów. Uchylanie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego jest przestępstwem, potocznie zwanym przestępstwem niealimentacji i zostało spenalizowane w art. 209 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny (dalej również jako „k.k.”). W niniejszym artykule zostaną szczegółowo omówione kwestie związane z odpowiedzialnością karną za niepłacenie alimentów oraz ostatnie zmiany wskazanego przepisu, albowiem przepis ten, w obecnym kształcie obowiązuje od dnia 1 czerwca 2017 r.
Spis treści
Przestępstwo niealimentacji w brzmieniu do 31 maja 2017 r.
Zgodnie z poprzednim brzmieniem przepisu, kto uporczywie uchylał się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to narażał ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlegał odpowiedzialności karnej. Przestępstwo było zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Przestępstwo było ścigane na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego, niemniej w sytuacji, gdy pokrzywdzonemu przyznano świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku braku skuteczności egzekucji alimentów, ściganie następowało z urzędu.
Wskazany przepis operował nieostrymi pojęciami takimi jak „uporczywe uchylanie się” i „narażenie na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych”, co powodowało, że dla interpretacji znamion przepisu istotne znaczenie miała ich wykładnia.
Wskazówkę interpretacyjną dla pierwszego z nich można znaleźć w wyroku Sądu Najwyższego z 5 stycznia 2001 r. (V KKN 504/00 OSNKW nr 7–8 z 2001 r., poz. 57), w którym stwierdzono, że „w przepisie art. 209 § 1 k.k. ustawodawca posłużył się znamieniem podmiotowo-przedmiotowym uporczywości, które oznacza, że musi wystąpić właśnie wielokrotność zachowań na przestrzeni pewnego czasu, a ponadto znamię to wyraża psychiczne nastawienie sprawcy, który uchyla się od obowiązku wykonania świadczeń alimentacyjnych pomimo realnej możliwości jego spełnienia”. Co więcej w orzecznictwie i doktrynie przyjęto również, że okres niealimentacji nie może być krótszy niż trzy miesiące.
Natomiast wskazówkę interpretacyjną w zakresie drugiego pojęcia znajdziemy w wyroku Sądu Najwyższego z 27 marca 1987 r. (V KRN 54/87 OSNPG z 1987 r., poz. 103), w którym Sąd uznał, że zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych oznacza dostarczenie środków materialnych koniecznych nie tylko do utrzymania, ale również do uzyskania niezbędnego wykształcenia i korzystania z dóbr kulturalnych. Niezbędne jest zatem zabezpieczenie środków na utrzymanie i wykształcenie dziecka i stworzenie mu warunków do zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu.
Niemniej, mimo pewnych wskazówek interpretacyjnych wypracowanych przez orzecznictwo i doktrynę, występowały duże rozbieżności w zakresie orzekania poszczególnych Sądów. Wobec tego, ustawodawca dostrzegł potrzebę ujednolicenia orzecznictwa i znowelizował wskazany przepis.
Przestępstwo niealimentacji w brzmieniu od 1 czerwca 2017 r.
Jak wskazano już na wstępie, obecny kształt art. 209 k.k. został wprowadzony nowelą z dnia 23 marca 2017 r. i obowiązuje od 1 czerwca 2017 r. Wskazany przepis przewiduje dwa typy popełnienia przestępstwa – zarówno podstawowy jak i kwalifikowany.
Obecnie ustawodawca całkowicie zrezygnował z nieostrego znamienia „uporczywości” na rzecz precyzyjnego określenia, że dla popełnienia podstawowego typu przestępstwa wystarczy powstanie zaległości alimentacyjnej równej łącznie trzem zasądzonym ratom alimentacyjnym, a w przypadku świadczeń innych niż okresowych wystarczające będzie opóźnienie w płatności wynoszące co najmniej 3 miesiące. W podstawowym typie przestępstwa przepisy przewidują karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Niemniej sprawca, który popełnił przestępstwo nie podlega karze, gdy nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego zapłacił na rzecz uprawnionego w całości zaległe alimenty.
Natomiast w typie kwalifikowanym sprawca poprzez brak płacenia alimentów naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Wówczas podlega on karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. W przypadku tego przestępstwa Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeśli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca uiścił w całości zaległe alimenty. Niemniej nie dzieje się tak zawsze, bowiem Sąd wymierza kare, gdy wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od jej wymierzenia.
Ściganie przestępstwa, zarówno w typie podstawowym, jak i kwalifikowanym odbywa się na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej, ewentualnie organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego. Niemniej w sytuacji, gdy pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa odbywa się z urzędu.
W sytuacji, gdy przestępstwo niealimentacji zostanie popełnione, rodzic upoważniony do odbioru alimentów dla dziecka może złożyć zawiadomienie do prokuratury właściwej według miejsca zamieszkania dziecka. W zawiadomieniu należy jasno opisać zaistniałą sytuację. Do zawiadomienia trzeba dołączyć: odpis wyroku sądowego lub zawartą ugodę przed Sądem, zaopatrzone w klauzulę wykonalności, zaświadczenie od komornika o bezskuteczności egzekucji oraz należy wskazać kwotę aktualnego zadłużenia. W sytuacji, gdy przestępstwo niealimentacji naraża dziecko na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, warto to również odpowiednio udokumentować.
Podsumowanie
W przypadku, gdy rodzic zobowiązany do płacenia na rzecz dziecka alimentów, nie robi tego systematycznie, a jego zadłużenie wynosi równowartość trzech rat alimentacyjnych, musi być świadomy, że może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Jagienka Jaracz-Wilk
Jestem adwokatem przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Rzeszowie. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego na kierunkach prawo oraz administracja. Prowadzę sprawy rodzinne ze szczególnym uwzględnieniem spraw rozwodowych oraz alimentacyjnych. Zdobyte doświadczenie zawodowe wykorzystuję przeprowadzając również windykacje należności na rzecz Klientów Kancelarii.
