Odpowiedzialność wykonawcy instalacji fotowoltaicznej

Postęp w dziedzinie nowych technologii związanych z ekologią i środowiskiem w ostatnich latach dokonuje się skowo. Ma na to wpływ, między innymi, polityka środowiskowa państwa, która jest umotywowana koniecznością przeciwdziałania zmianom dokonującym się w klimacie. Nie bez znaczenia pozostaje także argument związany z możliwością przerzucenia na obywateli funkcji energotwórczych – zwłaszcza w kryzysie energetycznym, którego początki można obserwować już od połowy 2021 roku. Przy tak lawinowym popycie na nowoczesne i czyste środki produkcji energii elektrycznej rynek zareagował wzmożonym pobudzeniem i w ostatnim czasie można było zauważyć coraz to więcej podmiotów zajmujących się wykonawstwem instalacji fotowoltaicznych. Truizmem jest stwierdzenie, że przedsiębiorcy zajmujący się tym segmentem budownictwa przeżywają w ostatnim czasie istną hossę. Wobec tego warto pochylić się nad możliwymi konsekwencjami ryzyk, jakie wiążą się z nieprawidłowym montażem fotowoltaiki oraz, ogólnie mówiąc, nad odpowiedzialnością wykonawcy sieci fotowoltaicznej

[spis-tresci]

Kto to jest prosument?

Przed rozważeniem tego czym (i jaka) jest odpowiedzialność wykonawcy instalacji fotowoltaicznej, warto zastanowić się wpierw kim w ogóle jest prosument i jaki jest cel montowania instalacji fotowoltaicznych w naszych domach.

Kim jest prosument? Samo słowo stanowi zbitkę wyrazów „producent” oraz „konsument”, co prowadzi do wniosku, że prosumentem jest konsument, który coś wytwarza (dobra lub usługi), a następnie z tego korzysta (konsumuje je). W przypadku energetyki warto posłużyć się definicją legalną zawartą w ustawie z dnia 20 lutego 2015 roku o odnawialnych źródłach energii, zgodnie z którą przyjęte w ustawie sformułowanie „prosument energii odnawialnej” oznacza:

„odbiorcę końcowego wytwarzającego energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych źródeł energii na własne potrzeby w mikroinstalacji, pod warunkiem że w przypadku odbiorcy końcowego niebędącego odbiorcą energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, nie stanowi to przedmiotu przeważającej działalności gospodarczej określonej zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 40 ust. 2 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 2022 r. poz. 459 i 830)”.

Dość długa definicja ustawowa pozwala jednak wyłuskać istotę tego kim jest prosument. Prosument musi być odbiorcą końcowym, który wytwarza energię z odnawialnych źródeł na własne potrzeby.

Natomiast same pobudki związane z montażem instalacji fotowoltaicznej mogą być różnorakie – przede wszystkim zainteresowani chcą zaoszczędzić, bowiem instalacja ta zwraca się po kilku lub kilkunastu latach. Innym powodem są motywacje proekologiczne, gdyż wytwarzany w ten sposób prąd pochodzi z odnawialnego źródła energii (OZE). Wreszcie, wiele osób pragnie być po prostu niezależnych od systemu, nie tylko energetycznego i trend ten znacznie się powiększa (co widać na przykładzie przydomowych hodowli warzyw, montażu zbiorników na wodę, przydomowych szamb, pomp ciepła, rekuperacji, i innych urządzeń).

Niezależnie od motywacji, każdy zainteresowany stosunkowo tanią i opłacalną w użytkowaniu fotowoltaiką, z momentem podłączenia się do sieci energetycznej i rozpoczęcia produkcji energii na własne potrzeby staje się prosumentem.

Rozliczanie fotowoltaiki – rodzaje

Rozliczanie fotowoltaiki ma bardzo duży wpływ na wybór tego źródła energii odnawialnej we własnym gospodarstwie domowym. Znaczące zainteresowanie instalacjami fotowoltaicznymi oraz szereg rządowych instrumentów finansowych zachęcających do montażu fotowoltaiki spowodował, że dotychczasowy system bezgotówkowego rozliczania fotowoltaiki okazał się niewydolny – a konkretnie niewydolne okazały się być sieci przesyłowe, które nie mogły odebrać tak dużej produkowanej mocy przez prosumentów. Widać to w liczbach. Dane pokazują, że liczba prosumenckich instalacji fotowoltaicznych na koniec roku 2021 wynosiła ponad 845.000 sztuk, co oznacza wzrost aż o ponad 80% rok do roku, bowiem na koniec 2020 wynosiła około 460.000 sztuk. Wymusiło to konieczność poszukiwania zmian w prawie, aby móc nadążyć za rosnącym trendem. Efektem tego była nowelizacja ustawy o odnawialnych źródłach energii, która wprowadziła nowy system rozliczeń (o którym będzie mowa w dalszej części). Nowelizacja uchwalona w październiku 2021 weszła w życie z dniem 1 kwietnia 2022 roku.

Momentem granicznym dla stosowania nowych zasad rozliczeń był przełom marca i kwietnia 2022 roku, bowiem jeżeli zgłoszenie do zakładu energetycznego nastąpiło po marcu 2022 roku, prosument może korzystać tylko z nowych zasad rozliczeń. W związku z zapowiedziami zmian w przepisach, wiele osób bardzo aktywnie zareagowało na oferty wykonawców instalacji i chcąc „załapać” się na korzystne przepisy masowo instalowało w gospodarstwach fotowoltaikę, aby zdążyć przed kwietniem 2022 roku. Niestety taki pośpiech niósł za sobą wiele negatywnych skutków, takich jak niedbale wykonane roboty budowlane, pojawiające się usterki czy przekroczenie umówionych terminów.

Warto w tym miejscu zadać sobie pytanie jaki system rozliczeń fotowoltaiki jest korzystniejszy, lepszy?

Rozliczanie fotowoltaiki na starych zasadach

Wyżej wspomniałem, że do marca 2022 roku funkcjonował bardzo opłacalny z punktu widzenia prosumenta system opustowy, który w skrócie można było opisać w ten sposób, że nadwyżka wyprodukowanej energii elektrycznej trafiała do sieci przesyłowej, skąd można ją „odebrać” w wysokości 80% (lub 70% w zależności od mocy instalacji) nadwyżki energii wprowadzonej do systemu. Co istotne, system opustowy, czyli inaczej system net-metering był całkowicie bezgotówkowy. Oznaczało to, że w sposób darmowy produkowany był sam prąd z energii słonecznej i w okresach wysokiej produkcji był oddawany do sieci przesyłowej, skąd pobierany był w okresach zapotrzebowania w wysokości 80% wartości nadwyżki. Niewątpliwie, taka forma rozliczenia była korzystna dla prosumenta, w pełni bezgotówkowa i na dobrej stopie zwrotu.

Rozliczanie fotowoltaiki na nowych zasadach

Cały system rozliczeń fotowoltaiki został gruntownie zmieniony w kwietniu 2022 roku. Nowy system rozliczeń dla prosumentów, czyli net-billing, polega na tym, że nadprodukowana energia zostaje odsprzedana do sieci energetycznej według uśrednionych cen z rynku hurtowego za miesiąc poprzedzający (a od 2024 roku będą to uśrednione stawki godzinowe). W okresach niedoboru produkcyjnego, energia będzie pobierana z sieci energetycznej również według stawek rynkowych. Już w tym momencie widać pewną niekorzyść dla prosumenta, bowiem łatwo jest zauważyć, że nadprodukcja przeważnie ma miejsce w okresach letnich, gdzie ceny energii elektrycznej są niższe niż w okresach zapotrzebowania na prąd (jesień i zima), gdzie stawki cen są wyższe.

System net-billing zakłada, że każdy prosument będzie posiadał swoje indywidualne konto, na którym będą zgromadzone środki pochodzące ze sprzedaży energii elektrycznej. Dzięki nim prosument będzie mógł płacić za zużytą energię elektryczną. Środki, które pozostaną niewykorzystane będą zwracane z tym zastrzeżeniem, że ograniczono wysokość ewentualnej nadpłaty (niewykorzystanej w okresie 12 miesięcy), zwracanej przez sprzedawcę, która nie może przekroczyć 20% (dwudziestu procent) wartości energii elektrycznej wprowadzonej do sieci w miesiącu kalendarzowym, którego dotyczy zwrot nadpłaty. Jest to podyktowane tym, aby uniknąć sytuacji, w której prosument zakłada zbyt mocną instalację do swoich potrzeb i dzięki temu zarabia na zwrotach nadwyżek.

Niezależnie od tego, „handel” energią przez prosumenta jest zwolniony z podatku dochodowego, akcyzy oraz podatku VAT.

Odpowiedzialność za wadliwą instalację fotowoltaiczną

Wiedząc już, jakie różnice istnieją pomiędzy starym a nowym systemem rozliczeń energii elektrycznej wyprodukowanej z fotowoltaiki, zapewne zrozumiałe stanie się dlaczego tak wiele osób pragnęło zdążyć z montażem instalacji przed zmianą przepisów. Wyżej wspomniałem, że rynek w takiej sytuacji nie pozostał bez odpowiedzi i bardzo wielu wykonawców podejmowało się wykonania fotowoltaiki (celem było zdążenie z jej wykonaniem przed zmianą przepisów w marcu 2022 r.). Niestety, już wtedy zaobserwować można było fatalne skutki takiego „pośpiechu”, który objawiał się między innymi pojawieniem się szeregu wad w wykonaniu instalacji fotowoltaicznej. Wobec tego kluczowe jest, aby zdać sobie sprawię z wagi odpowiedzialności wykonawcy takiej sieci. Celem niniejszego artykułu będzie próba jej przybliżenia i opisania.

Chcąc dokonać kwalifikacji umowy o wykonanie instalacji fotowoltaicznej z punktu widzenia prawa cywilnego (a więc z punktu widzenia stosunków cywilnych pomiędzy prosumentem a wykonawcą) należy zwrócić uwagę na treść art. 647 Kodeksu cywilnego, czyli na stosunek prawny jakim są roboty budowlane, zgodnie z którymi wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. To daje pewną wskazówkę, co do tego, czy umowa o wykonanie paneli fotowoltaicznych jest umową o roboty budowlane.

Jaki jest cel określenia tego, czy umowa o wykonanie instalacji fotowoltaicznej jest umową o roboty budowlane czy o umową o dzieło? Głównie chodzi o terminy przedawnienia roszczeń. Co ciekawe, regulacje związane z odpowiedzialnością kontraktową, rękojmią oraz gwarancją (czyli te aspekty, które są ważne dla niniejszego wpisu) są w gruncie rzeczy takie same zarówno w przypadku robót budowlanych jak i dzieła. Pewne niuanse mogą pojawić na etapie odpowiedzialności kontraktowej, gdzie różnią się od siebie części przedmiotowo istotne umowy o roboty budowlane z tymi w umowie o dzieło. Nawet jeśli w trakcie sporu sądowego skład orzekający uzna, że wykonanie instalacji fotowoltaicznej jest umową o dzieło, a nie roboty budowlane, to tak naprawdę nie będzie to mieć drastycznego przełożenia na prawa prosumenta związane z rękojmią czy gwarancją.  

W doktrynie prawa cywilnego (zob. Balwicka-Szczyrba Małgorzata, Sylwestrzak Anna [red.], Kodeks cywilny. Komentarz, WKP 2022) zauważa się, że rozumienie pojęcia „obiektu” odwołuje się do zakresów pojęć wyznaczonych przez przepisy prawa budowlanego, a niektórzy autorzy postrzegają jednak przedmiot umowy szerzej – jako rezultat robót budowlanych, który w dokumentacji projektowej stanowi wyodrębnioną całość techniczną. Zgodnie z tym stanowiskiem, przedmiotem umowy o roboty budowlane może być również wykonanie części obiektu budowlanego. Artykuł 3 pkt 1 ustawy prawo budowlane tłumaczy, że obiektem budowlanym jest budynek, budowla lub obiekt małej architektury wraz z instalacjami zapewniającymi możliwość użytkowania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem, wzniesiony z użyciem wyrobów budowlanych. Ponadto prawo budowlane wskazuje czym są roboty budowlane w rozumieniu prawa budowlanego i zgodnie z definicją ustawową, są to prace polegające na przebudowie, montażu, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego.

Jasnym jest, że instalacja fotowoltaiczna jest instalacją zapewniającą możliwość użytkowania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem, bowiem jest źródłem prądu. Wreszcie, instalacja elektryczna stanowi osobną branżę budowlaną, która jest częścią projektu budowlanego.

Skoro wiemy już czym w istocie jest umowa o wykonanie fotowoltaiki, to nie pozostaje nam nic innego jak ocenić jakie rodzi to skutki prawne w sferze prawa cywilnego.

Stronami umowy o roboty budowlane są, co zostało już wskazane wcześniej, inwestor i wykonawca. Historycznie umowa o roboty budowlane była ściśle związana z umową o dzieło, wywodziła się z niej. Obecnie natomiast traktowane są one jako dwa niezależne od siebie rodzaje umów nazwanych, co do których umowa o dzieło jest pewnym „uzupełnieniem” umowy o roboty budowlane. Owe uzupełnienie przejawia się, między innymi poprzez analogię w zastosowaniu niektórych przepisów, ale w szczególności chodzi tutaj o art. 656 § 1 Kodeksu cywilnego.

Wspomniany artykuł odsyła do przepisów umowy o dzieło, które stosuje się odpowiednio, w następujących przypadkach:

• Do skutków opóźnienia się przez wykonawcę z rozpoczęciem robót lub wykończeniem obiektu;
• Wykonywania przez wykonawcę robót w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową;
• Do rękojmi za wady wykonanego obiektu;
• Do uprawnienia inwestora do odstąpienia od umowy przed ukończeniem obiektu.

Jaka jest odpowiedzialność wykonawcy instalacji fotowoltaicznej? Przedsiębiorstwa zajmujące się wykonawstwem instalacji fotowoltaicznych, powinny prezentować wysoką jakość i standard wykonania robót, z kilku względów.

Po pierwsze dlatego, że jedną z cech umowy o roboty budowlane jest wykonanie ich zgodnie z zasadami wiedzy technicznej. W orzecznictwie i doktrynie prawa ugruntowało się, że owa wiedza techniczna to nic innego jak zasady sztuki budowlanej oraz pewny wyznacznik przedmiotowego zakresu wykonania umowy, bowiem określają one między innymi sposób wykonania zobowiązania (wykonania instalacji) oraz wielkości nakładów, których poniesienie będzie niezbędne dla należytego wykonania zobowiązania. Zasady wiedzy technicznej stanowią też kryterium jakościowego wykonania prac, gdyż inwestor ma prawo odmówić odbioru robót, wtedy kiedy zostały wykonane niezgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.03.2013 r., sygn. akt II CSK 476/12).

Po drugie, od przedsiębiorcy należy oczekiwać wysokich standardów świadczenia zobowiązania, co wynika bezpośrednio z przepisów prawa, w szczególności z art. 355 § 2 oraz art. 472 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nimi, należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności, a jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności. Oznacza to nic innego, jak to że w stosunkach profesjonalnych, od profesjonalisty należy i można oczekiwać więcej i to na dwóch płaszczyznach. Na płaszczyźnie fachowości – to znaczy na znajomości zagadnienia, którego się podejmuje, przewidywanie skutków swoich działań, dogłębnej wiedzy profesjonalistycznej, oraz po drugie na płaszczyźnie sumienności. Ta druga odwołuje się do wzorca należytej staranności, który w przypadku przedsiębiorców jest surowszy – oznacza to że wykonawca powinien bardziej angażować się w podjęte działania, być rzetelnym i zapobiegliwym (podobnie orzekł Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 10.03.2021 r., w sprawie o sygn. akt I ACa 98/20).

Wreszcie, odpowiedzialność wykonawcy robót budowlanych jest w tym sensie wyjątkowa w stosunku do innych stosunków prawnych, że statuuje ona pewne reguły współpracy inwestora z wykonawcą (art. 651 Kodeksu cywilnego). Owa współpraca zakreślona jest przez ramy przywołanego przepisu do poinformowania inwestora o nieprawidłowościach wynikających z:

• Dokumentacji;
• Terenu budowy;
• Maszyn lub urządzeń;
• Innych okoliczności, które mogą przeszkodzić prawidłowemu wykonaniu robót.

Poczytuje się, że brak powiadomienia inwestora i dalsze kontynuowanie robót będzie skutkowało powstaniem odpowiedzialności wykonawcy także na te wady obiektu, które powstały z przyczyn wskazanych w art. 651 Kodeksu cywilnego.  

Podsumowując dotychczasowe rozważania, należy mocno podkreślić, że odpowiedzialność wykonawcy robót budowlanych w kontekście montażu instalacji fotowoltaicznej jest specyficzna, bowiem:

1. Wykonanie montażu paneli fotowoltaicznych musi odbyć się, oprócz oparcia na dokumentacji projektowej, w szczególności na wiedzy technicznej. Ta wiedza stanowi wskaźnik zakresu przedmiotowego wykonania umowy, ale także stanowi pryzmat oceny tego wykonania i obliczania nakładów potrzebnych do prawidłowego wykonania umowy.
2. Po drugie, na wzorzec należytej staranności wykonawcy robót budowlanych ma wpływ profesjonalny charakter działalności wykonawcy. Jest on zobowiązany do szczególnej fachowości i sumienności.
3. Po trzecie, przepisy prawa cywilnego nakładają na wykonawcę szczególny obowiązek współdziałania z inwestorem – informowania go o przeszkodach w prawidłowym wykonaniu zobowiązania. Brak takiej notyfikacji będzie skutkować rozszerzeniem odpowiedzialności wykonawcy o okoliczności, za które pierwotnie odpowiedzialności nie ponosi.

Dopiero takie podsumowanie daje nam asumpt do dalszych rozważań nad poszczególnymi uprawnieniami, jakie ma inwestor w kierunku nierzetelnego wykonawcy. Jest to odpowiedzialność wykonawcy z tytułu gwarancji, rękojmi oraz odpowiedzialność kontraktowa. Wypada w tym miejscu je pokrótce opisać.

Gwarancja na instalację fotowoltaiczną

Przechodząc zatem do rozważań nad poszczególnymi rodzajami uprawnień przysługujących inwestorowi z tytułu umowy na montaż paneli fotowoltaicznych zwróćmy uwagę na instytucję prawa cywilnego jaką jest gwarancja.

Jak stanowi art. 577 § 1 Kodeksu cywilnego:

„udzielenie gwarancji następuje przez złożenie oświadczenia gwarancyjnego, które określa obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy rzecz sprzedana nie ma właściwości określonych w tym oświadczeniu”

Główną cechą gwarancji jakości jest to, że pochodzi ona od gwaranta, który najczęściej jest producentem rzeczy (a niekoniecznie od sprzedawcy). Udzielenie gwarancji jest wyrazem dobrej woli gwaranta. Może, ale nie musi udzielać gwarancji. Obecnie, co widać chociażby na rynku towarów RTV i AGD, powszechne jest to, że producent udziela najczęściej 2 letniej gwarancji na produkt. Taka gwarancja niewątpliwie podnosi atrakcyjność produktu, ale wielu konsumentów nadal nie wie „z czym się to je”.

W przypadku instalacji fotowoltaicznych – takich jak panele, falowniki, czy inne urządzenia, najczęściej gwarancja udzielana jest na stosunkowo długie okresy, takie jak 10, 15 czy nawet 25 lat. Wynika to stąd, że instalacje te mają służyć na lata i przeważnie dopiero po upływie znacznego czasu taka inwestycja się zwraca. W innym wypadku byłaby nieatrakcyjna. Poza tym producenci urządzeń do fotowoltaiki chcą zachęcić lepszymi ofertami swoich produktów.

Kolejną ważną cechą gwarancji jakości jest to, że uprawniony z gwarancji może żądać od gwaranta wydania oświadczenia gwarancyjnego na trwałym nośniku, a sprzedawca jest zobowiązany do wydania kupującemu wraz z rzeczą sprzedaną dokumentu gwarancyjnego. Można powiedzieć, że gwarancja „podąża za produktem”.

Jakie są uprawnienia z tytułu gwarancji na instalację fotowoltaiczną? Najistotniejsze są jednak obowiązki gwaranta wynikające z gwarancji na fotowoltaikę. Najczęściej ograniczają się one do:

• Zwrotu zapłaconej ceny;
• Wymianie rzeczy;
• Naprawie;
• Zapewnieniu innych usług.

Oczywiście obowiązki gwaranta mogą być korzystniejsze dla samego gwaranta. Najistotniejszym elementem gwarancji jest właśnie oświadczenie gwarancyjne, bo to z niego wynika jakie są prawa i obowiązki stron. Powtarzam, udzielenie gwarancji jest całkowicie dobrowolną czynnością i stanowi pewną formę zachęty do nabycia produktu. Warto jest się w nie wczytać, bowiem może się okazać, że jakiś sposób eksploatacji albo zdarzeń losowych wyłącza możliwość skorzystania z gwarancji jakości. Jednostronność uprawnień z gwarancji wpływa na to, że uprawnienia gwarancyjne stanowią ciekawy dodatek do zakupionego sprzętu – częściej to rękojmia (która jest regulacją kodeksową i premiującą konsumenta) zagwarantuje bezpieczeństwo inwestycji w fotowoltaikę.

Rękojmia na instalację fotowoltaiczną

Rękojmia jest szczególnym uprawnieniem przysługującym z mocy prawa kupującemu oraz na mocy szczególnych odesłań kodeksowych – także innym osobom, które odbierają jakąś rzecz od sprzedawcy, wykonawcy czy dostawcy. Co to jest rękojmia? Generalnie można powiedzieć, że rękojmia jest odpowiedzialnością sprzedawcy względem kupującego (lub nabywcy prawa własności rzeczy na mocy innej umowy zgodnie z którą dochodzi do przeniesienia własności) w zakresie wadliwości rzeczy nabytej. Z punktu widzenia odpowiedzialności wykonawcy instalacji fotowoltaicznej najczęściej interesować nas będą wady fizyczne rzeczy (choć istnieją także wady prawne rzeczy). Zatem rękojmią jest odpowiedzialność wykonawcy wobec inwestora w zakresie wadliwości instalacji fotowoltaicznej.

Czym jest wada fizyczna? Krótko mówiąc wadą fizyczną rzeczy jest jej niezgodność z umową. Przepis art. 556¹ Kodeksu cywilnego wymienia przypadki, w których występuje ta niezgodność i w szczególności są to takie sytuacje, gdy rzecz nie ma właściwości, które tego rodzaju rzecz powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia, nie ma właściwości o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia, lub gdy została wydana kupującemu w stanie niezupełnym. Można sobie wyobrazić przykładowo sytuacje, w których panele nie odbierają energii słonecznej wskutek jakiejś wady technicznej, gdy instalacja nie generuje konkretnej mocy przy konkretnych założeniach atmosferycznych, czy gdy falownik nie działa prawidłowo.

Zakres odpowiedzialności z tytułu wady fizycznej rzeczy jest więc bardzo szeroki, a w przypadku, gdy nastąpiła sprzedaż konsumencka (na potrzeby tego artykułu przyjmijmy, że sprzedażą konsumencką jest też świadczenie wykonane przez wykonawcę instalacji fotowoltaicznej dla prosumenta), czyli niezwiązana bezpośrednio z działalnością gospodarczą, to reżim odpowiedzialności wykonawcy jest jeszcze surowszy. Co szczególnie istotne, odpowiedzialność ta przy sprzedaży konsumenckiej jest charakterystyczna w takich aspektach jak:

• Istnienie domniemania prawnego związanego z tym, że to wykonawca wykonał rzecz wadliwie, (w ciągu roku od dnia wykonania instalacji fotowoltaicznej). Przy sprzedaży pomiędzy przedsiębiorcami, to na nabywcy ciąży obowiązek wykazania, że wada rzeczy lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego. Odmienna sytuacja występuje właśnie przy sprzedaży konsumenckiej, gdzie to wykonawca musi dowieźć, że wykonał roboty w sposób prawidłowy. Praktyka obrotu dowodzi, że wykazanie istnienia wady po stronie wykonawcy jest dość problematyczne, a odwrócony ciężar dowodu znacząco poprawia sytuację konsumenta.
• Brak możliwości pogorszenia sytuacji prawnej konsumenta. Zasada swobody umów doznaje przy konsumenckim wykonaniu instalacji fotowoltaicznej ograniczenia, gdyż rękojmię za wady rzeczy można w umowie z konsumentem ograniczyć lub wyłączyć tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi. W innych przypadkach jest to niedopuszczalne. 
• Świadomość nabywcy o istnieniu wady w chwili przejścia niebezpieczeństwa na nabywcę. Gdy przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone co do gatunku, albo rzeczy mające powstać w przyszłości (takie jak właśnie sieć fotowoltaiczna), wykonawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili wydania rzeczy (albo odbioru dzieła), chyba że chodzi o konsumenta, wtedy to nawet jeżeli prosument jest świadomy istnienia wad w instalacji fotowoltaicznej, to wykonawcę nie zwalnia to z odpowiedzialności.

Jakie są uprawnienia z tytułu rękojmi do wykonawcy instalacji fotowoltaicznej? Kolejną z różnic w stosunku do gwarancji jakości jest katalog roszczeń, który przysługuje uprawnionemu z rękojmi. Wyróżnia się cztery uprawnienia inwestora i są to:

• Roszczenie o wymianę rzeczy na wolną od wad;
• Roszczenie o usunięcie wady;
• Oświadczenie o obniżeniu wynagrodzenia, co pociąga za sobą roszczenie o zapłatę części wynagrodzenia;
• Oświadczenie o odstąpieniu od umowy, co pociąga za sobą roszczenie o zapłatę, a umowę w całości uważa się za niezawartą – strony wówczas zwracają sobie nawzajem wszystko co sobie wzajemnie świadczyły.

Roszczenie o wymianę rzeczy na wolną od wad albo roszczenie o usunięcie wady spotkać się może w praktyce na kontruprawnienie wykonawcy, którym jest możliwość odmówienia żądaniu inwestora, jeżeli doprowadzenie do zgodności z umową w sposób wybrany przez niego jest niemożliwe albo w porównaniu z drugim sposobem wymagałoby nadmiernych kosztów. Praktycznym wymiarem przedmiotowego kontruprawnienia jest to, że wykonawca zamiast roszczenia o wymianę rzeczy może usunąć wadę, a zamiast usunięcia wady może rzecz wymienić powołując się na jedną z dwóch przesłanek – niemożliwości świadczenia bądź nadmierności kosztów.

Czym innym są dwa pozostałe uprawnienia, czyli obniżenie ceny oraz odstąpienie od umowy. W ich przypadku wykonawca również może bronić się kontruprawnieniem do usunięcia wady lub wymiany rzeczy na wolną od wad, jednakże może to zrobić jedynie raz. Ponadto, obniżona cena powinna pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość rzeczy z wadą pozostaje w stosunku do wartości rzeczy bez wady. To znaczy, że trzeba określić wartość rzeczy bez wady oraz wartość jaką rzecz prezentuje bez wady. W skomplikowanych sprawach związanymi z robotami budowlanymi niekiedy pomocne okaże się wsparcie biegłego rzeczoznawcy. Odstąpienie od umowy ma ten skutek, że niweczy stosunek prawny pomiędzy stronami. Wówczas inwestor jest wzbogacony o instalację fotowoltaiczną, a wykonawca jest wzbogacony o zapłacone wynagrodzenie. W ramach wzajemnych rozliczeń dochodzi do ustalenia rzeczywistej wartości robót, co powoduje konieczność stosownych zwrotów kwot lub ich zatrzymań. Trzeba pamiętać, że odstąpienie od umowy (z uwagi na bardzo doniosłe skutki jakie wywołuje) może mieć zastosowanie jedynie wtedy, gdy wada fizyczna instalacji jest istotna.  

Równie ważne, jeśli nie kluczowe, dla stanowiska inwestora w sporze z profesjonalnym wykonawcą instalacji fotowoltaicznych jest to, że jeżeli inwestor (będący konsumentem) zażądał wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady albo złożył oświadczenie o obniżeniu ceny, określając kwotę o którą cena ma być obniżona, a sprzedawca nie ustosunkował się do tego żądania w terminie 14 dni, to uważa się że żądanie uznał za uzasadnione.

Zasada ta nie kreuje domniemania prawnego ani faktycznego, lecz stanowi dla sądu regułę interpretacyjną nakazującą przypisanie określonemu zachowaniu określonych skutków. Należy więc przyjąć, że wykonawca uznaje za zasadne zgłoszenie wady przez inwestora, jak również uznaje żądania zgłoszone przez konsumenta i wyraża zgodę na zaproponowany przez niego sposób zadośćuczynienia obowiązkom rękojmianym.

Ponadto, kolejnym uprawnieniem podkreślającym „moc” oświadczenia o odstąpieniu od umowy lub oświadczenia o obniżeniu ceny jest uprawnienie inwestora do żądania naprawienia szkody, którą poniósł przez to, że zawarł umowę nie wiedząc o istnieniu wady, choćby szkoda była następstwem okoliczności, za które wykonawca nie ponosi odpowiedzialności. Najczęściej sprowadza się to do czynienia nakładów na rzecz, kosztów przechowania, przewozu czy ubezpieczenia rzeczy.

Jak dochodzić uprawnień z rękojmi? Mówiąc krótko (gdyż materia jest niezwykle szeroka), uprawnień tych dochodzi się poprzez złożenie wykonawcy oświadczenia w przedmiocie jednego z czterech dostępnych roszczeń. Warto mieć na uwadze, że brak ustosunkowania się przez wykonawcę do wybranego żądania usunięcia wady, wymiany rzeczy na wolną od wad bądź obniżenia ceny w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia o żądaniu narzuca sądowi regułę interpretacyjną uznania takiego roszczenia.

Na koniec, co trzeba bardzo mocno podkreślić, odpowiedzialność wykonawcy paneli fotowoltaicznych jest wyłączona z tytułu rękojmi, jeżeli wada dzieła powstała z przyczyny tkwiącej w materiale dostarczonym przez inwestora.

Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o instalację fotowoltaiczną.

Jedną z zasadniczych podstaw odpowiedzialności w polskim prawie cywilnym, obok odpowiedzialności deliktowej (to znaczy odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę na zasadzie winy za bezprawne działanie) jest odpowiedzialność kontraktowa, scharakteryzowana w art. 471 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z jego brzmieniem, dłużnik odpowiedzialny jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W przypadku regulacji odpowiedzialności kontraktowej, ważne jest, że domniemywa się winę dłużnika. To oznacza, że w przypadku wytoczenia powództwa, wierzyciel nie musi dowodzić istnienia winy w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania, a powinien jedynie wykazać istnienie zobowiązania, jego treść oraz fakt jego niewykonania lub nienależytego wykonania, szkodę, jaka z tego tytułu wynikła, istnienie adekwatnego (normalnego) związku przyczynowego pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a powstaniem szkody. Można jedynie na marginesie dodać, że wzorzec należytej staranności w przypadku wykonawcy robót budowlanych jest dość rygorystyczny.

Znamienne jest, że to dłużnik powinien uwolnić się od odpowiedzialności poprzez udowodnienie, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności. Zakres unormowania odpowiedzialności kontraktowej jest bardzo szeroki, gdyż obejmuje każdą szkodę materialną. Poprzez szkodę, należy rozumieć różnicę między obecnym stanem majątkowym poszkodowanego a tym stanem, który zaistniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, która to różnica powstała wbrew woli poszkodowanego. (zob. M. Gutowski [red.], Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 353-626. Wyd. 3, Warszawa 2022). Taka definicja jest niezwykle szeroka, ale wiernie pozwala oddać sens odpowiedzialności kontraktowej.

Równie długi jest także termin przedawnienia roszczeń z tytułu odpowiedzialności kontraktowej, co nawet doczekało się nawet uchwały Sądu Najwyższego (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22.11.2013 r., sygn. akt III CZP 72/13), zgodnie z którą:

„Termin przedawnienia roszczenia o zapłatę odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 k.c.) rozpoczyna bieg od dnia wystąpienia szkody pozostającej w związku przyczynowym z tym zdarzeniem (art. 120 § 1 k.c.).”  

Ciekawym aspektem odpowiedzialności kontraktowej wykonawcy instalacji fotowoltaicznej może być hipotetyczna sytuacja, w której strony umówiły się na termin wykonania instalacji przed końcem marca 2022 roku mając na uwadze świadomość zmiany przepisów prawa energetycznego i chęci „zdążenia” ze zgłoszeniem do zakładu energetycznego powstałej instalacji na korzystniejszych dla prosumenta warunkach. Wówczas przekroczenie tego terminu może stanowić nienależyte wykonanie zobowiązania, a różnice w systemie rozliczeń mogą stanowić wymierną szkodę dla prosumenta. Mógł bowiem oczekiwać rozliczeń w systemie opustowym, a fakt przekroczenia wykonania instalacji fotowoltaicznej spowodował, że rozliczany będzie przez w ramach systemu net-billing. Istnieje spora szansa na to, że w przypadku wygranej sprawy przeciwko wykonawcy, będzie on zmuszony do naprawienia poniesionej przez prosumenta szkody.

Kancelaria Prawna Rzeszów – Pomoc

Podsumowując, można zauważyć, że reżim odpowiedzialności wykonawcy z tytułu wykonania instalacji fotowoltaicznej jest bardzo szeroki i zasadza się na kilku podstawach prawnych, począwszy od gwarancji, przez rękojmię, aż na odpowiedzialności kontraktowej. Niekiedy w umowach o wykonanie fotowoltaiki mogą się nawet znaleźć kary umowne, które obciążać będą wykonawcę, na przykład za nieterminowe wykonanie zobowiązania. Dużo zależy od tego, w jaki sposób strony ułożyły stosunek prawny pomiędzy sobą, zatem najpierw powinno zacząć się od gruntownej analizy umowy, jaka została zawarta pomiędzy prosumentem a wykonawcą instalacji fotowoltaicznej.

Niewątpliwie pośpiech, który wyznaczał wykonawcom terminy wykonywania robót może się okazać złym prognostykiem jakości wykonanych prac, dlatego w przypadku pojawienia się pierwszych oznak wadliwości warto skontaktować się z adwokatem lub radcą prawnym w celu analizy i ustalenia istnienia roszczeń oraz najkorzystniejszej metody postępowania.

Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).

Andrzej Polak

Radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego. Wieloletnie doświadczenie zawodowe zdobywał już w trakcie studiów w renomowanych rzeszowskich kancelariach prawnych oraz jako konsultant i członek zarządu Uniwersyteckiej Poradni Prawnej działającej przy WPiA UR, a obecnie także jako radca prawny in-house ­w dużej spółce budowlanej. Z Kancelarią TMH współpracuje od 2018 roku. W pracy zajmuje się głównie prawem cywilnym, prawem spółek oraz obsługą prawną cudzoziemców. Zawodowo skupia się szczególnie na zagadnieniach z zakresu prawa budowlanego takich jak przygotowywanie, opiniowanie i negocjowanie umów o roboty budowlane, oraz prowadzenie postępowań sądowych z tego zakresu.