Postępowanie w sprawie ogłoszenia upadłości i sama upadłość – niezależnie czy to osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej (tzw. upadłość konsumencka), czy też upadłość przedsiębiorcy niesie daleko idące i rozległe skutki nie tylko prawne, ale i społeczne. Upadłość przenika wiele sfer życia zarobkowego (co nie powinno budzić wątpliwości) jak również życia prywatnego. Ma ona bowiem choćby wpływ na dokonywanie czynności prawnych, na umowy, którymi jest stroną, ale także i małżeństwo upadłego.
Skutki ogłoszenia upadłości
Regułą jest, że wraz z zawarciem związku małżeńskiego powstaje pomiędzy małżonkami ustrój wspólności majątkowej. Co do zasady niewiele małżeństw odstępuje od tej zasady i wprowadza ustrój rozdzielności majątkowej. Taka decyzja wbrew pozorom rodzi wiele doniosłych skutków prawnych, w szczególności związanych z majątkiem wspólnym, majątkiem osobistym małżonków, podziałem majątku wspólnego i podobnymi instytucjami związanymi ze wspólnością majątkową. Wspólność małżeńska ma także znaczenie dla ogłoszenia upadłości. Zgodnie bowiem z art. 124 ustawy z dnia 28.02.2003 r. prawa upadłościowego (dalej jako: „p.u.”), z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje pomiędzy małżonkami rozdzielność majątkowa.
Bardzo istotnym jest, że jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, to wówczas majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny. Nie oznacza to jednak, że małżonek upadłego może zostać pokrzywdzony wskutek ogłoszenia upadłości swojego małżonka, albowiem przepis art. 124 ust. 3 p.u. przewiduje, że małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi. Inaczej jest oczywiście w przypadku majątku osobistego małżonka nie-upadłego, który pozostaje poza masą upadłości. Podlegają one wyłączeniu z masy upadłości na mocy art. 70 p.u.
Art. 124 p.u. jest materializacją zasady wyrażonej w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którą małżonek odpowiada swoim udziałem w majątku wspólnym za zobowiązania zaciągnięte przez upadłego. Małżonek nie-upadły, który chce skutecznie dochodzić od masy upadłości swojego roszczenia z tytułu udziału w majątku wspólnym musi ponadto obalić domniemanie wyrażone w art. 124 ust. 4, zgodnie z którym majątek wspólny, który powstał w okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez upadłego, został nabyty ze środków pochodzących z dochodów tego przedsiębiorstwa – ale tylko wówczas, gdy upadłym jest przedsiębiorca. W przypadku upadłego – osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej takie domniemanie nie występuje.
Bardzo ważny jest fakt, że wskutek ogłoszenia upadłości majątek wspólny nie zostaje przekształcony we współwłasność, lecz właśnie jako majątek wspólny wchodzi do masy upadłościowej. Co więcej, treść przepisów nie uzasadnia także wniosku, że następuje tu ustawowy podział majątku wspólnego.
Wyłączeniu z majątku wspólnego wchodzącego w skład masy upadłości podlegają także środki służącego małżonkowi nie-upadłemu do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej nabytych przed dwoma laty od dnia złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Postanowienie to ma na celu zapobieżenie powstania sytuacji, w której małżonek upadłego miałby zostać pozbawiony możliwości zarobkowania, co mogło by doprowadzić do powstawania dalszych długów.
Upadłość a ustanowienie rozdzielności majątkowej
W prawie upadłościowym przewidziano także regulację związaną z ustanowieniem rozdzielności majątkowej (w drodze orzeczenia sądowego). W treści art. 125 ust. 1 p.u. wskazano, że ustanowienie rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Treść omawianego przepisu jest jednoznaczna. Bezskuteczność ustanowienia rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w stosunku do masy upadłości ma to znaczenie, że jest instrumentem chroniącym wierzycieli upadłego. Bezskuteczność ta oznacza, że syndyk ma prawo domagać się wydania mu wszystkich przedmiotów, które wchodziły w dniu zniesienia wspólności w skład majątku wspólnego, a w razie ich zbycia, żądać wydania ekwiwalentu, który wpłynął do majątku małżonka. Warto w tym miejscu zauważyć, że orzeczenie sądu o ustanowieniu rozdzielności może wskazywać na inną (wcześniejszą) datę ustanowienia rozdzielności. W związku z tym, ustawodawca wyraźnie wyłączył taką możliwość w art. 125 ust 2 p.u. Jeżeli zatem orzeczenie o ustanowieniu rozdzielności nie uprawomocniło się do dnia ogłoszenia upadłości, to nie będzie miało skutków dla stosunków majątkowych małżeńskich.
Podobnie została uregulowana sytuacja związana z umownym sposobem ustanowienia rozdzielności majątkowej. Precyzuje ją art. 126 p.u., zgodnie z którym ustanowienie rozdzielności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Przepis ten ma zastosowanie również wówczas, gdy umową majątkową ograniczono wspólność majątkową.
Podsumowanie
Z treści przepisów prawa upadłościowego wynika, że instytucje tej ustawy w kontekście przepisów dotyczących majątku małżonków są ze sobą ściśle związane, a głównym założeniem prawa upadłościowego w stosunku do norm ustrojów majątkowych jest ochrona praw wierzycieli – co szczególnie swój wydźwięk znajduje w treści art. 124 p.u., zgodnie z którym podział majątku wspólnego małżonków jest niedopuszczalny. Tematyka upadłości jednego z małżonków jest sferą niezwykle ważką dla całego małżeństwa i majątku małżonków, gdyż powoduje doniosłe skutki w świetle prawa materialnego – takiego jak prawo cywilne czy rodzinne.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Andrzej Polak
Radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego. Wieloletnie doświadczenie zawodowe zdobywał już w trakcie studiów w renomowanych rzeszowskich kancelariach prawnych oraz jako konsultant i członek zarządu Uniwersyteckiej Poradni Prawnej działającej przy WPiA UR, a obecnie także jako radca prawny in-house w dużej spółce budowlanej. Z Kancelarią TMH współpracuje od 2018 roku. W pracy zajmuje się głównie prawem cywilnym, prawem spółek oraz obsługą prawną cudzoziemców. Zawodowo skupia się szczególnie na zagadnieniach z zakresu prawa budowlanego takich jak przygotowywanie, opiniowanie i negocjowanie umów o roboty budowlane, oraz prowadzenie postępowań sądowych z tego zakresu.