Jednym z najważniejszych praw korporacyjnych wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest prawo do zasięgania informacji o kondycji ekonomicznej i prawnej spółki. W zasadzie warunkuje to zdolność i chęć wspólnika do dalszego inwestowania w spółkę. Brak informacji o zaciągniętych przez spółkę zobowiązaniach czy dokonanych rozporządzeniach może być blokadą dla dalszego inwestowania, a nawet spowodować straty finansowe po stronie spółki. Wreszcie, prawo wspólnika do informacji jest elementem nadzoru korporacyjnego nad działaniami spółki podejmowanymi przez zarząd i służy do badania i kontroli celowości i rzetelności czynności zarządzania spółką.
Spis treści
Czym jest prawo kontroli wspólnika?
Na wstępie trzeba zauważyć, że prawo kontroli jest prawem powszechnym, przysługującym każdemu wspólnikowi i wykonywanym w sposób indywidualny. Przepis art. 212 Kodeksu spółek handlowych (dalej jako „KSH”) określa katalog czynności, jakie składają się na szeroko pojęte „prawo kontroli wspólnika” czy też „prawo wspólnika do informacji”. Po pierwsze, wspólnikowi przysługuje prawo przeglądania wszelkich ksiąg i dokumentów spółki. Rozróżnia się, że mogą być to wszelkie dokumenty związane z funkcjonowaniem spółki, począwszy od księgi udziałów, przez księgi handlowe, bilanse, rachunki zysków i strat, akty spraw sądowych, korespondencje, umowy i inne dokumenty związane z działalnością tego podmiotu. Po drugie, wspólnikowi przysługuje uprawnienie do sporządzenia bilansu, jednakże wyłącznie dla własnego użytku. Ustawodawca w tym miejscu wyłączył możliwość zastosowania takiego bilansu w innym celu niż do własnego użytku. Po trzecie, wspólnikowi przysługuje prawo żądania wyjaśnień od zarządu spółki. Regulacja taka jest naturalną konsekwencją podziału praw i obowiązków w spółce z o.o., gdzie zarząd działając przez swoich członków pełni rolę wykonawczą tak na zewnątrz jak i wewnątrz, a zgromadzenie wspólników (i każdy wspólnik z osobna) pełni funkcję kreacyjną i uchwałodawczą. To wspólnicy są inwestorami i oni, poprzez wniesienie kapitału zakładowego ponoszą ryzyko tego czy i w jaki sposób spółka będzie prosperować.
Te trzy płaszczyzny składają się łącznie na prawo kontroli wspólnika, które może on realizować osobiście lub z upoważnioną przez siebie osobą (np. z prawnikiem, księgowym czy biegłym rewidentem). Istotne jest jednak to, że przepis art. 212 KSH ma charakter pozytywny, co oznacza, że wymienia wprost działania, które wspólnik może wyłącznie przedsięwziąć, a nie może dokonać czynności niewymienionych w tym przepisie. Oznacza to, że wspólnik nie ma prawa wstępu do lokalu spółki czy do żądania wyjaśnień od pracowników spółki niebędących członkami zarządu, ale nie oznacza to ostatecznie sytuacji, w której uprawnienia kontrolne wspólnika nie mogą być rozszerzone. Prawo wspólnika do informacji może być szeroko ujęte w umowie spółki. Nie jest wykluczone, aby umocować każdego ze wspólników do innych czynności, niewymienionych w art. 212 KSH, które mogą zmierzać do realizacji prawa do informacji.
Odmowa skorzystania z prawa kontroli wspólnika
Prawo wspólnika do kontroli uwarunkowane jest jego zbieżnością z interesem spółki. Zarząd może odmówić wspólnikowi wyjaśnień lub wglądu do ksiąg i dokumentów w sytuacji, gdy zarząd posiada uzasadnioną obawę, że wspólnik wykorzysta zdobyte informacje w celach sprzecznych z interesem spółki i przez to wyrządzi spółce znaczną szkodę. Trzeba podkreślić, że obawa musi być uzasadniona, a zatem obiektywnie możliwa do zweryfikowania, natomiast informacje, które wspólnik pragnie zdobyć muszą być sprzeczne z interesem spółki i przez tą sprzeczność wyrządzą spółce znaczną szkodę. Innymi słowy, dopiero wykorzystanie przez wspólnika informacji musi prowadzić do wyrządzenia spółce szkody (i to znacznej), a nie samo posiadanie takich informacji.
Jak uzyskać dostęp do informacji o spółce w razie odmowy zarządu?
Wspólnik, w przypadku odmowy zarządu, może żądać rozstrzygnięcia tej sprawy uchwałą wspólników. Należy zwrócić szczególną uwagę, że w tej sytuacji wspólnicy traktowani są jako swoisty „organ odwoławczy” od decyzji zarządu. Wspólnicy mogą powziąć uchwałę w przedmiocie dopuszczenia zainteresowanego wspólnika do informacji o spółce (nie „zgromadzenie”, a „wspólnicy”, a zatem uchwała może być ona podjęta w tzw. „trybie obiegowym”). Uchwała ma charakter merytoryczny, odnoszący się do wniosku wspólnika.
Wreszcie, w razie dalszej odmowy (najczęściej, gdy wspólnik jest wspólnikiem mniejszościowym, a wspólnik większościowy ma wpływ na zarząd) zainteresowany może żądać rozstrzygnięcia sprawy przez sąd rejestrowy właściwy dla spółki. Przedmiotem wniosku jest zobowiązanie zarządu do udzielenia wyjaśnień lub udostępnienia do wglądu dokumentów bądź ksiąg spółki. Uprawnienie do złożenia wniosku przysługuje w dwóch sytuacjach – po pierwsze wtedy, gdy wspólnicy nie wyrazili zgody na dostęp do informacji, a po drugie, gdy w ogóle nie podjęli uchwały w przepisanym terminie.
Sąd rejestrowy prowadzi sprawę w postępowaniu nieprocesowym. Przedmiotem merytorycznego postanowienia, które sąd wyda co do istoty sprawy będzie zobowiązanie zarządu (lecz nie samej spółki) do udzielenia wyjaśnień lub umożliwienia wglądu do dokumentów spółki, albo oddalenie wniosku. Od postanowienia sądu każdej ze stron (czyli wspólnikowi i spółce) będzie przysługiwała apelacja.
Kiedy jeszcze prawo wspólnika do informacji o spółce może zostać ograniczone?
Omówiona została sytuacja, w której prawo kontroli wspólnika może zostać rozszerzone. Należy jednak teraz podkreślić, że jego prawo może być również ograniczone. Analogicznie, w drodze umowy spółki prawo indywidualnej kontroli wspólnika może zostać ograniczone lub nawet wyłączone, jeżeli w spółce istnieje organ nadzoru w postaci komisji rewizyjnej lub rady nadzorczej. Dla przypomnienia – komisję rewizyjną lub radę nadzorczą powinno się ustanowić w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, w której kapitał zakładowy przekracza kwotę 500 tysięcy złotych i jednocześnie wspólników jest więcej niż dwudziestu pięciu. Celem tego przepisu było wprowadzenie swoistej ekonomiki w prowadzeniu spraw spółki. Nietrudno sobie wyobrazić organizacyjne trudności z którymi musi borykać się zarząd w przypadku gdy ponad dwudziestu pięciu wspólników chce dokonywać wglądu do dokumentów spółki i sporządzać bilanse lub żądać od zarządu wyjaśnień.
Ustawowym celem organów nadzoru jest kontrola i „stopowanie” działań zarządu. Wynika stąd, że kompetencje organu nadzoru i wspólnika są zbieżne w zakresie prawa do informacji w spółce, a organ nadzoru prowadzi nie incydentalną, lecz permanentną kontrolę działań zarządu.
Podsumowanie
Prawo do informacji wspólnika spółki z o.o. realizuje się na trzech płaszczyznach. Może on je wykonywać samodzielnie lub z upoważnioną przez siebie osobą. Prawo to ma charakter powszechny („każdy wspólnik w każdym czasie”), a odmowa udzielenia prawa do kontroli może nastąpić jedynie z ważnych, obiektywnych przyczyn. Wspólnikowi przysługuje wtedy prawo do rozstrzygnięcia przez wspólników – a później przez sąd rejestrowy w ramach postępowania nieprocesowego. Prawo wspólnika do informacji może być rozszerzone w umowie spółki, bądź ograniczone, ale tylko przy jednoczesnym zaistnieniu w spółce organu nadzoru (rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej).
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Andrzej Polak
Radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego. Wieloletnie doświadczenie zawodowe zdobywał już w trakcie studiów w renomowanych rzeszowskich kancelariach prawnych oraz jako konsultant i członek zarządu Uniwersyteckiej Poradni Prawnej działającej przy WPiA UR, a obecnie także jako radca prawny in-house w dużej spółce budowlanej. Z Kancelarią TMH współpracuje od 2018 roku. W pracy zajmuje się głównie prawem cywilnym, prawem spółek oraz obsługą prawną cudzoziemców. Zawodowo skupia się szczególnie na zagadnieniach z zakresu prawa budowlanego takich jak przygotowywanie, opiniowanie i negocjowanie umów o roboty budowlane, oraz prowadzenie postępowań sądowych z tego zakresu.
