Blog

Komu i w jakiej wysokości przysługuje roszczenie o zachowek?

Niezwykle ważnym pojęciem w zakresie prawa spadkowego jest zachowek. Stanowi on swego rodzaju sposób ochrony interesów osób z kręgu najbliższej rodziny zmarłego, czyli spadkodawcy. Jest to określona wartość, którą osoby z rodziny zmarłego powinny otrzymać w postaci darowizny, powołania do spadku lub zapisu (zwykłego lub windykacyjnego). Skorzystanie z roszczenia o zachowek może mieć miejsce wtedy, gdy spadkodawca przepisał majątek na rzecz innej osoby lub osób, pozbawiając spadku najbliższych członków rodziny, które dziedziczyłyby po nim ustawowo, np. w drodze darowizny czy poprzez testament. Uprawniony może dochodzić jedynie zapłaty określonej kwoty pieniężnej – jest wierzycielem spadku, natomiast nie ma prawa do poszczególnych przedmiotów spadkowych.

Spis treści

Komu przysługuje zachowek?

Krąg osób uprawnionych do zachowku wskazany został w art. 991 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej również jako „k.c.”) i są to w pierwszej kolejności zstępni spadkodawcy (czyli jego dzieci, wnuki, prawnuki itd.), a później małżonek i rodzice spadkodawcy.

Jednakże, prawo do zachowku dotyczy tylko osób, które byłyby powołane do spadku zgodnie z dziedziczeniem ustawowym. Dlatego też, na przykład, jeśli spadkodawca pozostawił wyłącznie trójkę dzieci i jednego rodzica, to do spadku powołani zostaliby tylko zstępni. Powyższe wynika z art. 931 § 1 k.c., w którym wskazano, że „W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych”, a także art. 932 § 1 k.c., zgodnie z którym „W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice”. Niezwykle ważne jest więc prawidłowe określenie kręgu osób, które dziedziczą po spadkodawcy w sposób, w jaki wynika to z ustawy. 

Komu nie przysługuje zachowek?

Ze względu na to, że zachowek przysługuje tylko osobom, które dziedziczyłyby z mocy ustawy to również w tym miejscu należy wskazać, że do otrzymania zachowku nie będą uprawnione następujące osoby:

  • które odrzuciły spadek,
  • które zostały uznane za niegodne dziedziczenia,
  • które zrzekły się dziedziczenia,
  • które spadkodawca wydziedziczył,
  • małżonek, który w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w separacji,
  • małżonek wyłączony od dziedziczenia zgodnie z art. 940 k.c. (jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione),
  • które za życia spadkodawcy otrzymały od niego darowizny w wysokości równej bądź wyższej niż należny zachowek.

Jeżeli to zstępny spadkodawcy został uznany za niegodnego lub wydziedziczony to w jego miejsce dziedziczą jego zstępni. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy w umowie o zrzeczenie się dziedziczenia zawartej w formie aktu notarialnego, którą zawarł zstępny skutki ograniczono wyłącznie do tej osoby to w jego miejsce do dziedziczenia „wchodzą” jego zstępni.  

Ile wynosi zachowek?

Wyliczenie wysokości należnego zachowku nie jest najłatwiejsze i zależy od kilku czynników. Obliczeń dokonuje się etapami.

Etap I – określenie ułamku stanowiącego podstawę do obliczania zachowku,

Etap II – ustalenie tzw. substratu zachowku, na który składa się stan czysty spadku wraz z doliczonymi darowiznami,

Etap III – mnożenie substratu zachowku przez ułamek, wyrażający udział, który stanowi podstawę do obliczenia zachowku.

Wynik otrzymany po przeprowadzonych obliczeniach stanowi wartość zachowku. Jednakże, aby uzyskać wysokość roszczenia o zachowek należy także od uzyskanej wartości odjąć wszystkie uzyskane przez uprawnionego korzyści. Dlatego też, dla każdego uprawnionego do zachowku wartość roszczenia może być zupełnie inna, ale także sama podstawa zachowku może się różnić.

Ponadto, zgodnie z treścią art. 991 § 1 k.c., większy zachowek przysługuje temu, kto jest trwale niezdolny do pracy lub małoletniemu. W takim przypadku uprawnionemu przysługuje 2/3 wartości udziału spadkowego. We wszystkich innych przypadkach, uprawnionym należy się 1/2 udziału spadkowego. Udział spadkowy to abstrakcyjna część masy spadkowej, którą oznacza się ułamkiem zwykłym. Przy jego obliczaniu, zgodnie z art. 992 k.c., bierze się pod uwagę również spadkobierców niegodnych i spadkobierców, którzy spadek odrzucili. Poza tym kręgiem znajdują się osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub zostali wydziedziczeni.

Kto jest zobowiązany do zapłaty zachowku?

Osobami, które są zobowiązane do zapłaty zachowku są następujące osoby:

  • spadkobiercy,
  • zapisobiercy windykacyjni,
  • obdarowani przez spadkodawcę w drodze umowy darowizny.

Pierwszą grupą osób zobowiązanych do zapłaty zachowku są spadkobiercy powołani do dziedziczenia (art. 991 § 2 k.c.). Najczęściej dotyczy to spadkobierców powołanych na podstawie testamentu. Może mieć miejsce sytuacja, gdy spadkobiercy zobowiązani do zapłaty zachowku są jednocześnie uprawnieni do zachowku. Wtedy ich odpowiedzialność ograniczona jest wyłącznie do wysokości nadwyżki, która przekracza ich zachowek, co wynika z art. 999 k.c.

Druga grupa osób to zapisobiercy windykacyjni. Będą oni zobowiązani do zapłaty zachowku wtedy, gdy nie jest możliwe otrzymanie należnej kwoty od spadkobiercy. Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego jest ograniczona do wysokości wartości zapisu windykacyjnego, natomiast gdy sam jest uprawniony do zachowku, ponosi odpowiedzialność tylko w granicach nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Osoby obdarowane przez spadkodawcę w drodze darowizny będą zobowiązane do zapłaty zachowku tylko, gdy uprawniony nie może otrzymać go od spadkobiercy lub zapisobiercy windykacyjnego. Obowiązek zapłaty następuje wyłącznie w granicach wzbogacenia pochodzącego od darowizny. Natomiast, gdy obdarowany sam jest osobą uprawnioną do zachowku, ponosi odpowiedzialność wobec innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki, która przekracza jego własny zachowek.

Jak dochodzić roszczenia o zachowek?

Tak jak wyjaśniono to na wstępie, uprawniony dysponuje roszczeniem o zapłatę od osoby (lub osób), zobowiązanych do zapłaty zachowku. W tej sytuacji roszczenie to może został spełnione dobrowolnie na podstawie zawartej ugody lub na skutek wytoczonego przed sądem powództwa. 

Jeżeli mamy do czynienia z bezspornym i nieprzedawnionym roszczeniem, najprostszym oraz najszybszym rozwiązaniem jest dobrowolna zapłata. Nie jest niezbędne sporządzenie pisemnej ugody dotyczącej zapłaty zachowku, jednakże warto zawrzeć ją w formie pisemnej i opatrzyć podpisami. 

Jeżeli jednak strony nie są w stanie się porozumieć często jedynym wyjściem jest droga sądowa. Roszczenia można dochodzić przed sądem wytaczając powództwo o zapłatę zachowku. Jest to rozwiązanie czasochłonne, a także droższe, przede wszystkim na konieczność wniesienia opłaty sądowej wraz z pozwem. 

Przedawnienie

Roszczenia o zapłatę zachowku przedawniają się z upływem 5 lat liczonych: od dnia ogłoszenia testamentu (jeżeli miało miejsce dziedziczenie testamentowe) lub od otwarcia spadku (gdy miało miejsce dziedziczenie ustawowe). Zgodnie z art. 924 k.c. chwila śmierci spadkodawcy jest równoznaczna z momentem otwarcia spadku. 

Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).

Jestem aplikantem radcowskim przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Specjalizuje się w zakresie zagadnień prawa bankowego, windykacji należności Klientów, prawa cywilnego oraz wsparciem w obsłudze prawnej podmiotów gospodarczych.

Kontakt

Kancelaria Prawna TMH Rzeszów – Adwokat Tomasz Marek, Radca Prawny Marcin Hotel

ul. Dominikańska 1A
35-077 Rzeszów

Tel: (17) 307 07 66

Ocena Google
5.0
Na podstawie 116 recenzji
×