Rozdzielność majątkowa oraz rozdzielność majątkowa z datą wsteczną

Zawarcie małżeństwa wywiera dla małżonków wiele skutków w sferze prawnej. Co do zasady, jeżeli małżonkowie nie uregulują inaczej swojej sytuacji majątkowej, to z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje pomiędzy nimi wspólność majątkowa. Zdarzają się jednak sytuacje, w których niezależnie od faktu, że małżonkowie nie uregulowali wcześniej kwestii majątkowych to po zaistnieniu pewnych przesłanek powstanie pomiędzy nimi rozdzielność majątkowa, a czasami nawet rozdzielność majątkowa z datą wsteczną, co będzie przedmiotem niniejszego artykułu. 

[spis-tresci]

Małżeńska wspólność majątkowa

Na wstępie warto zaznaczyć, że co do zasady z chwilą wstąpienia w związek małżeński pomiędzy małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy – wspólność majątkowa. Oznacza to, że od chwili zawarcia małżeństwa praktycznie wszystko co nabędą małżonkowie będzie należało do nich wspólnie. Oczywiście, od tej zasady są pewne wyjątki, jak np. majątek nabyty poprzez dziedziczenie, czy darowiznę (chyba, że darczyńca lub spadkodawca postanowili inaczej), przedmioty mające służyć jedynie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków (np. osobista odzież), przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków, czy też składniki majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, jak np. kupno samochodu po ślubie za pieniądze będące majątkiem osobistym jednego z małżonków. 

Małżeńska wspólność majątkowa ustaje wskutek: 

1. Orzeczenia rozwodu;
2. Orzeczenia separacji;
3. Śmierci jednego z małżonków;
4. Zawarcia przez małżonków umowy majątkowej powszechnie nazywanej intercyzą;
5. Ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków;
6. Ogłoszenia upadłości jednego z małżonków; 
7. Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. 

Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd

Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd zostało uregulowane w art. 52 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy (dalej również jako „k.r.o.”). Zgodnie z art. 52 § 1 k.r.o. z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Trzeba jednak wyjaśnić, co należy rozumieć pod pojęciem „ważnych powodów”, a w tym celu warto skorzystać z wypracowanego dorobku orzecznictwa oraz doktryny. 

Zgodnie z doktryną przez ważne powody rozumie się takie okoliczności, które powodują, że w konkretnej sytuacji wspólność majątkowa nie służy dobru drugiego z małżonków oraz założonej przez małżonków rodziny, a wręcz może prowadzić do sytuacji sprzecznej z zasadami prawa rodzinnego.  

Przez ważne powody rozumie się nie tylko okoliczności natury majątkowej, jak np. trwonienie przez jednego z małżonków zarobków stanowiących ich wspólny dorobek, powodowanie uszczerbku w majątku wspólnym itp. Ważnym powodem mogą być także okoliczności stwarzające sytuację, w której wykonywanie zarządu przez każdego z małżonków ich wspólnym majątkiem jest niemożliwe lub znacznie utrudnione (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6.11.1972 r., sygn. akt III CRN 250/72, OSN 1973, Nr 6, poz. 113).

W praktyce ważne powody, które uzasadniają wydanie przez sąd orzeczenia o ustanowieniu rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami to przede wszystkim:

1. separacja faktyczna, która uniemożliwia współdziałanie małżonków w zarządzie majątkiem wspólnym. Innymi słowy taka sytuacja ma miejsce, gdy małżonkowie od dłuższego czasu żyją oddzielnie, czasami nawet w różnych miastach a nawet państwach, a w związku z tym każdy z małżonków samodzielnie dysponuje swoimi bieżącymi przychodami i wydatkami oraz nie dbają wspólnie o nabyty wcześniej majątek; 
2. opuszczenie przez jednego z małżonków rodziny i niejednokrotnie założenie nowej;
3. trwonienie przez jednego małżonka majątku wspólnego;
4. brak starań do przyczynia się do powstawania i powiększania majątku wspólnego małżonków;
5. uzależnienie jednego z małżonków od alkoholu, narkotyków i hazardu, co zwykle wiąże się z systematycznym zabieraniem dużych kwot z majątku wspólnego oraz niejednokrotnie długotrwałym pozostawaniem przez uzależnionego małżonka bez pracy lub regularną jej utratę;
6. zaciąganie zobowiązań finansowych (kredytów, pożyczek oraz tzw. „chwilówek”) przez jednego z małżonków bez zgody i wiedzy drugiego małżonka, co w konsekwencji może prowadzić do egzekucji z majątku wspólnego;
7. notoryczne niszczenie majątku wspólnego, jego sprzedawanie bez konsultacji z drugim małżonkiem;
8. utrudnianie korzystania z majątku wspólnego drugiemu małżonkowi oraz przywłaszczanie sobie majątku wspólnego co np. ma miejsce w sytuacji zabrania przez jednego z małżonków samochodu wspólnego, czy zabierania wspólnych pieniędzy ze wspólnego konta. 

Warto również zaznaczyć, że bardzo często przypadki, które zostały wskazane powyżej, łączą się ze sobą wzajemnie. Np. małżonek uzależniony od narkotyków początkowo wydaje swoje wynagrodzenie na narkotyki, a w późniejszym czasie przez uzależnienie traci pracę i bardzo często zaciąga liczne zobowiązania, których późniejsza egzekucja odbywałaby się z majątku wspólnego małżonków. 

Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w orzeczeniu sądowym. Warto jednak w pozwie o ustanowienie rozdzielności majątkowej wniosek o orzeczenie rozdzielności majątkowej od dnia wniesienia pozwu, gdyż niejednokrotnie procesy te trwają kilka lat. 

Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd z datą wsteczną 

Są jednak przypadki, które uzasadniają orzeczenie rozdzielności majątkowej przez sąd z datą wsteczną. Zgodnie z art. 52 § 2 k.r.o. w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu. 

Wyjątkowe przypadki, podobnie jak ważne powody to zwrot niedookreślony, a w związku z tym sąd każdorazowo bada, czy w tym konkretnym przypadku zaistniały okoliczności uzasadniające orzeczenie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną. W doktrynie podkreśla się, że przesłanka wyjątkowego wypadku wymaga całościowego rozważenia przez sąd indywidualnej sytuacji każdego małżeństwa. Bezpośrednio jednak w przepisie, jako wypadek uzasadniający orzeczenie separacji z datą wsteczną jest sytuacja, w której małżonkowie żyją w rozłączeniu. Bez wątpienia jednak separacja faktyczna powinna trwać od dłuższego czasu, a brak współdziałania małżonków w kwestiach majątkowych powinien istnieć już w tej wcześniejszej dacie, co potwierdza utarta już linia orzecznicza Sądu Najwyższego, zgodnie z którą „ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej między małżonkami, którzy pozostawali we wspólności ustawowej lub umownej, z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa jest dopuszczalne w zasadzie tylko wtedy, gdy z powodu separacji faktycznej (życia w rozłączeniu) niemożliwe było już w tym dniu ich współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2008 r., II CSK 371/08).

Przykładowo sytuacja taka ma miejsce, gdy jeden z małżonków odszedł kilka lub kilkanaście lat wcześniej od rodziny i nigdy się z nią nie kontaktował, a po odejściu zaciągnął liczne zobowiązania finansowe, o których istnieniu drugi małżonek nie wiedział. 

Kwestie proceduralne

Niezależnie od okoliczności, czy w danej konkretnej sprawie jeden z małżonków dochodzi ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej, czy decyduje się na dochodzenie jej z datą wsteczną, opłata od pozwu wynosi 200,00 zł. Sądem właściwym jest Sąd Rejonowy w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne zamieszkanie, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym przebywa. W braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a gdy i tej podstawy nie ma sąd miejsca zamieszkania powoda. 

Warto jednak zaznaczyć, że fakt wystąpienia do sądu z pozwem rozwodowym nie wyklucza możliwości wystąpienia z pozwem o ustanowienie rozdzielności majątkowej. Istotne również jest, że sam fakt orzeczenia i uprawomocnienia się wyroku rozwodowego w żadnym wypadku nie stoi na przeszkodzie późniejszemu wystąpieniu do sądu z powództwem o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną, tj. z datą sprzed orzeczenia rozwodu. 

Podsumowanie

W sytuacji, w której w małżeństwie wystąpiły wskazane powyżej powody uzasadniające ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami, jak również gdy wystąpiły wyjątkowe wypadki uzasadniające wystąpienie o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną, jak np. wieloletnie życie w faktycznej separacji warto rozważyć skierowanie sprawy do sądu, bowiem do chwili orzeczenia rozwodu (bądź separacji) lub orzeczenia rozdzielności pomiędzy stronami praktycznie wszystkie nabyte przez strony przedmioty majątkowe są wspólne i podlegają późniejszemu podziałowi, jak również możliwe jest przeprowadzenie z nich egzekucji przez wierzycieli małżonków, którzy żyją w rozłączeniu. 

Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).

Jagienka Jaracz-Wilk

Jestem adwokatem przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Rzeszowie. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego na kierunkach prawo oraz administracja. Prowadzę sprawy rodzinne ze szczególnym uwzględnieniem spraw rozwodowych oraz alimentacyjnych. Zdobyte doświadczenie zawodowe wykorzystuję przeprowadzając również windykacje należności na rzecz Klientów Kancelarii.