Obowiązek alimentacyjny powszechnie kojarzony jest z obowiązkiem łożenia jednego z rodziców na utrzymanie swojego dziecka. Warto jednak wskazać, że przepisy ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej również jako „k.r.o.”) dopuszczają sytuacje, w których po orzeczeniu rozwodu zaktualizuje się obowiązek alimentacyjny w stosunku do byłej żony lub byłego męża. W niniejszym artykule zostanie omówiona kwestia alimentów na byłego małżonka.
Spis treści
Rodzaje obowiązku alimentacyjnego na byłego małżonka
Na wstępie warto wskazać, że obowiązek alimentacyjny na byłego małżonka zależy od odmiennych kryteriów aniżeli obowiązek alimentacyjny na rzecz pozostałych krewnych. Niezwykle istotna jest przy tym okoliczność czy oraz który z małżonków został obciążony winą za rozkład pożycia małżeńskiego stron. Świadczenia alimentacyjne wobec byłych małżonków uregulowane zostały w art. 60 k.r.o. Można wyodrębnić dwa rodzaje obowiązku alimentacyjnego , tj.:
- Obowiązek alimentacyjny zwykły;
- Obowiązek alimentacyjny rozszerzony, zwany również obowiązkiem szczególnym.
Obowiązek alimentacyjny zwykły
Obowiązek alimentacyjny zwykły został uregulowany w art. 60 § 1 k.r.o. Zgodnie ze wskazanym przepisem małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.
Pierwszą z przesłanek do orzeczenia alimentów na rzecz byłego małżonka jest okoliczność, że w wyroku orzekającym rozwód pomiędzy stronami małżonek ten nie może zostać uznany za wyłącznie winnego. Tym samym na tej podstawie można otrzymać alimenty od drugiego małżonka w sytuacji, gdy:
- żaden z małżonków nie został uznany za winnego rozpadu małżeństwa, co ma miejsce np. w sytuacji, gdy małżonkowie nie wnosili o orzekanie przez sąd o winie za rozkład pożycia małżeńskiego;
- gdy oboje z małżonków uznano za winnych rozpadowi małżeństwa.
Kolejną z niezbędnych przesłanek do zasądzenia alimentów na rzecz byłego małżonka jest stan niedostatku istniejący po stronie małżonka uprawnionego do alimentów. Przez stan niedostatku należy rozumieć sytuację, w której małżonek nie ma realnych możliwości zarobkowych i majątkowych, aby zaspokoić swoje podstawowe oraz usprawiedliwione potrzeby w całości ani w części. Ważne przy tym jest, że stan niedostatku nie może wynikać z winy samego roszczącego o alimenty, co ma miejsce w sytuacji, gdy np. małżonek nie chce podejmować pracy lub gdy małżonek ze względu na swoje cechy nie jest w stanie utrzymać pracy. Jednocześnie, stan niedostatku nie musi zostać wywołany bezpośrednio rozwodem, a może zaistnieć na skutek różnych okoliczności, pojawiających się zarówno przed jak i po rozwodzie, jak np. obowiązek osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem, czy nagła i ciężka choroba małżonka uprawnionego. Warto wskazać, że niedostatek nie może być abstrakcyjny, a powinien zostać określony w stosunku do możliwości majątkowych małżonka zobowiązanego do płacenia alimentów.
Obowiązek alimentacyjny rozszerzony
Całkiem odmiennie kształtuje się rozszerzony obowiązek alimentacyjny określony w art. 60 § 2 k.r.o. Zgodnie ze wskazanym przepisem, jeśli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
Wobec tego, obowiązek alimentacyjny rozszerzony obciąża jedynie małżonka, który został uznany w postępowaniu rozwodowym za wyłącznie winnego rozkładowi pożycia małżeńskiego stron.
Kolejną z przesłanek warunkujących orzeczenie rozszerzonego obowiązku alimentacyjnego na rzecz małżonka jest okoliczność pojawienia się w następstwie rozwodu istotnego pogorszenia sytuacji majątkowej małżonka niewinnego. Zgodnie z utartą już linią orzeczniczą istotne pogorszenie sytuacji materialnej to wynikająca bezpośrednio z rozwodu jej negatywna zmiana, polegająca na zmniejszeniu środków, którymi dysponuje małżonek niewinny, lub na zwiększeniu jego usprawiedliwionych potrzeb. Ważne jednak jest, że odmiennie niż w przypadku obowiązku alimentacyjnego zwykłego, pogorszenie sytuacji majątkowej małżonka nie musi mieć postaci niedostatku, natomiast przyjmuje się, że musi być wyraźnie odczuwalne dla małżonka niewinnego. Małżonek uprawniony do alimentów może dochodzić świadczeń na swoje usprawiedliwione potrzeby, a nawet potrzeby wyższego rzędu, co może oznaczać, nawet zaspokajanie potrzeb na wyższym poziomie niż powszechnie uważany w społeczeństwie za przeciętny, ale jednocześnie na poziomie niższym niż dotychczas w małżeństwie, ponieważ obowiązek alimentacyjny małżonka winnego nie sięga tak daleko, by zapewnić małżonkowi taką samą stopę życiową jaka miała miejsce przed rozwodem.
Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego
Obowiązek alimentacyjny co do zasady wygasa z chwilą zawarcia kolejnego małżeństwa przez małżonka uprawnionego lub z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu. Jednak na żądanie uprawnionego Sąd może przedłużyć obowiązek alimentacyjny, jeżeli zachodzą wyjątkowe okoliczności, przemawiające z punktu widzenia zasad współżycia społecznego za tym. Do zasad współżycia społecznego należy m.in. ta, by rozwiedzeni małżonkowie, nie pozostali obojętni na swoje losy również po rozwodzie oraz by poczuwali się do obowiązku wzajemnej pomocy, jeśli wymaga jej wyjątkowo krytyczna sytuacja jednego małżonka, a jednocześnie pozwala na to sytuacja materialna drugiego z nich. Wyjątkowe okoliczności mogą występować zarówno po stronie rozwiedzionego małżonka domagającego się przedłużenia obowiązku alimentacyjnego, jak i po stronie drugiego małżonka.
Jeśli natomiast został orzeczony obowiązek alimentacyjny rozszerzony, to warto wskazać, że k.r.o. nie przewiduje ograniczeń czasowych obowiązku alimentacyjnego ciążącego na małżonku, który został uznany za winnego rozkładu pożycia, a konsekwentnie obowiązek ten może obciążać go nawet dożywotnio.
Podsumowanie
Obowiązek alimentacyjny na drugiego małżonka nie jest jednolity. Kluczowe jest jednak, czy w trakcie postępowania małżonkowie zdecydują się o orzekanie o winie, czy też odstąpią od tego, dlatego już na etapie sprawy rozwodowej warto w tej kwestii skonsultować się z prawnikiem.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Jagienka Jaracz-Wilk
Jestem adwokatem przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Rzeszowie. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego na kierunkach prawo oraz administracja. Prowadzę sprawy rodzinne ze szczególnym uwzględnieniem spraw rozwodowych oraz alimentacyjnych. Zdobyte doświadczenie zawodowe wykorzystuję przeprowadzając również windykacje należności na rzecz Klientów Kancelarii.
