Wielokrotnie słyszy się w mediach o sytuacjach, w których z uwagi na znaczne skonfliktowanie rodziców (bowiem sytuacja ta dotyczy nie tylko rozwiedzionych małżonków) jeden z nich notorycznie utrudnia drugiemu kontakt z dzieckiem. W takiej sytuacji można skorzystać z możliwości egzekucji postanowienia o kontaktach z dzieckiem, która została omówiona w ramach artykułu https://ktmh.pl/egzekucja-postanowienia-o-kontaktach-z-dzieckiem/. Warto jednak zaznaczyć, że w pewnych sytuacjach takie zachowanie, polegające na utrudnianiu kontaktów z dzieckiem będzie stanowiło naruszenie dóbr osobistych drugiego rodzica. W niniejszym artykule zostanie omówiona kwestia naruszenia dóbr osobistych, która ma miejsce na skutek utrudniania kontaktów jednego z rodziców z dzieckiem, na podstawie wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku.
Spis treści
Dobra osobiste
Artykuł 23 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (dalej również jako „k.c.”) zawiera katalog dóbr osobistych, wśród których znajdziemy między innymi zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko, wizerunek, tajemnicę korespondencji, czy też nietykalność mieszkania. Warto jednak podkreślić, że użyte w przepisie sformułowanie „w szczególności” oznacza, że wymienione dobra nie stanowią zamkniętego katalogu i mają jedynie charakter przykładowy.
Ochrona dóbr osobistych
Z kolei art. 24 k.c. przewiduje środki ochrony prawnej w razie zagrożenia bądź naruszenia dobra osobistego oraz wskazuje, że realizacja roszczeń nie jest możliwa, jeżeli działanie naruszające dobra osobiste nie jest bezprawne. Osoba, której dobra osobiste zostały zagrożone lub naruszone może żądać zaniechania tego działania, dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, a w szczególności, aby złożyła oświadczenie w odpowiedniej treści lub formie, zadośćuczynienia w formie pieniężnej lub zapłaty określonej kwoty na cel społeczny oraz w sytuacji, gdy została wyrządzona szkoda, może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.
Brak kontaktów z dzieckiem, a naruszenie dóbr osobistych?
Orzecznictwo Sądów nie było jednolite w zakresie jednoznacznego stwierdzenia, czy ograniczanie jednemu z rodziców kontaktów z małoletnim dzieckiem może stanowić podstawę do wytoczenia przez niego powództwa o ochronę dóbr osobistych z tytułu naruszenia dobra osobistego polegającego na utrzymywaniu więzi rodzinnej. Jaskrawym przykładem takiej rozbieżności jest, aktualnie już zakończona sprawa, która toczyła się początkowo przed Sądem Okręgowym, a następnie Apelacyjnym w Gdańsku. Sprawa zawisła przed Sądem w wyniku sporu byłych małżonków o wykonywanie kontaktów z dziećmi. W przedmiotowej sprawie, pomimo wydania orzeczenia przez Sąd w zakresie wykonywania kontaktów z małoletnimi córkami stron, matka dzieci nie przestrzegała orzeczenia i notorycznie utrudniała byłemu małżonkowi kontakt z nimi, poprzez częste zmienianie im numerów telefonów, czy zakaz osobistej styczności z ojcem. Szczególnie istotny w kontekście niniejszej sprawy był fakt, że przed rozwodem ojciec dzieci miał z nimi bardzo dobry kontakt, spędzał z nimi wiele czasu i znacząco angażował się w ich edukację. Matka wplątała małoletnie dzieci w konflikt pomiędzy nią a byłym mężem. Zachowanie kobiety spowodowało, że córki zaczęły się z nią solidaryzować i przestały wykazywać chęć spotykania i kontaktowania się z ojcem. W konsekwencji zaistniałej sytuacji, mężczyzna złożył pozew z żądaniem o zaprzestanie przez byłą żonę naruszeń jego dóbr osobistych w postaci prawa do utrzymywania jego kontaktu z córkami, poprzez zaprzestanie bezprawnego uniemożliwiania spędzania czasu z dziećmi zgodnie z prawomocnym rozstrzygnięciem Sądu oraz o zasądzenie od byłej żony zadośćuczynienia w wysokości 43.850 zł za doznaną krzywdę.
Wyrok Sądu I Instancji
Sąd I Instancji oddalił powództwo i przyjął, że „prawo do życia rodzinnego jest zbiorem uprawnień wynikających z pokrewieństwa, powinowactwa, czy też faktycznego pożycia i jako takie nie podlega samoistnej ochronie przy wykorzystaniu przepisów art. 23 i 24 k.c. oraz że nie ma potrzeby kreowania dobra osobistego w postaci prawa rodzica do kontaktów z dziećmi, gdyż tak określone prawo, mające wystarczającą ochronę w innych ustawach, dotykałoby sfery zewnętrznej relacji zachodzącej pomiędzy bliskimi, a nie świata uczuć, emocji i sfery psychiki. Zdaniem Sądu Okręgowego w Gdańsku konflikty rodzinne powinny być rozstrzygane przy wykorzystaniu środków prawnych przewidzianych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. W przeciwnym razie niemal każdemu sporowi rodzinnemu rozstrzyganemu na drodze sądowej mógłby towarzyszyć spór o ochronę naruszonych dóbr osobistych, co stwarzałoby niebezpieczeństwo nadużywania prawa do sądu i nie byłoby zgodne z zasadami współżycia społecznego” (wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 9 grudnia 2014 r., sygn. akt I C 597/11).
Wyrok Sądu II Instancji
Od powyższego wyroku wniósł apelację Powód – ojciec dzieci, w konsekwencji Sąd Apelacyjny w Gdańsku, podzielił jego stanowisko. W tezie wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15 lipca 2015 r., sygn. akt I ACa 202/15 wskazał, że „za nieuprawnioną należy uznać interpretację wskazującą, że roszczenia powstałe na skutek sporu o charakterze rodzinnym nie mogą być rozstrzygane w oparciu o art. 448 w zw. z art. 24 § 1 w zw. z art. 23 k.c. albowiem zastosowanie tych przepisów jest rzekomo wyłączone z uwagi na charakter sprawy na mocy przepisów zawartych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Przepisy k.r.o. nie stanowią lex specialis w stosunku do przepisów k.c. dotyczących ochrony dóbr osobistych, wobec powyższego mogą być one równolegle stosowane”.
Sąd Apelacyjny uznał, że matka – Pozwana – godziła w dobro osobiste ojca – Powoda w postaci łączącej go z córkami więzi uczuciowej, ograniczając osobistą styczność ojca z nimi. Na skutek zerwania kontaktów z dziećmi Powód doznał w analizowanym okresie krzywdy, bólu oraz cierpień emocjonalnych. Jak wskazano powyżej, dyspozycja zawarta w art. 23 k.c. wskazuje, że dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach, a użyte w powyższej normie sformułowanie „w szczególności” oznacza, iż wymienione dobra nie stanowią zamkniętego katalogu i mają charakter przykładowy. Wobec powyższego nie można odmówić objęcia ochroną cywilnoprawną dóbr osobistych, w przypadku gdy naruszenie jest związane z trwającym między stronami konfliktem rodzinnym. Sąd Apelacyjny uznał jednocześnie, że zadośćuczynienie może być przyznane już za samo naruszenie dóbr osobistych i nie jest istotne trwanie tego stanu w chwili orzekania, a jego wysokość zależy od rozmiaru naruszenia.
Podsumowanie
Za słuszne należy uznać stanowisko Sądu Apelacyjnego w Gdańsku. Więź łącząca dzieci z rodzicami jest więzią szczególną, a jej naruszenie wiąże się z dużym cierpieniem psychicznym, zarówno dla dziecka jak i dla rodzica. Utrudnianie kontaktów z dziećmi jest zatem naruszeniem dóbr osobistych, a przepisy powszechnie obowiązującego prawa, w tym również przepisy Kodeksu cywilnego przyznają im szczególną ochronę, która z całą pewnością jest niezależna od uregulowań zawartych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Jagienka Jaracz-Wilk
Jestem adwokatem przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Rzeszowie. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego na kierunkach prawo oraz administracja. Prowadzę sprawy rodzinne ze szczególnym uwzględnieniem spraw rozwodowych oraz alimentacyjnych. Zdobyte doświadczenie zawodowe wykorzystuję przeprowadzając również windykacje należności na rzecz Klientów Kancelarii.
