Inwestorzy, którzy stracili na obligacjach w związku z tzw. „aferą GetBack” próbują dochodzić swoich roszczeń przed sądami powszechnymi w stosunku do banków, które oferowały obligacje emitenta. Wobec niewypłacalności GetBack i braku możliwości zaspokojenia swoich roszczeń bezpośrednio u emitenta obligacji, istnieje możliwość – w konkretnych warunkach – pociągnięcia do odpowiedzialności bank lub dom maklerski, który w sposób sprzeczny z ustawą o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oraz ochronie konkurencji i konsumentów oferował inwestorom papiery wartościowe.
Spis treści
Podstawa prawna dochodzenia roszczeń przeciwko bankom oferującym obligacje GetBack
Na długo przed wybuchem afery GetBack, niektóre banki oferujące obligacje naruszały szereg obowiązków, nałożony na nie między innymi przez ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej jako: „OchrKonkurU”) oraz ustawę o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (dalej jako: „NieuczPraktRynkU”) w kwestii sprzedaży usług finansowych opartych na obligacjach GetBack. Art. 24 OchrKonkurU wprost zakazuje stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, a przykładową praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest między innymi tzw. misselling (j. ang. „chybiona sprzedaż”), czyli proponowanie konsumentom nabycia usług finansowych, które nie odpowiadają potrzebom tych konsumentów, lub proponowanie nabycia tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru. Naturą missellingu jest proponowanie konsumentowi nabycia usługi finansowej, która temu konsumentowi nie odpowiada, natomiast podstawą oceny, czy „sprzedaż nie będzie chybiona” są cechy dotyczące przeciętnego konsumenta, rozpatrywane także przez pryzmat przynależności do szczególnej grupy konsumentów, szczególnie podatną na oddziaływanie praktyki rynkowej, lub na produkt, którego praktyka rynkowa dotyczy. Innymi słowy, cechy wyróżniające konsumenta powinny stanowić podstawę ustalenia, czy produkt jaki ma zamiar oferować bank lub dom maklerski odpowiada potrzebom tego konsumenta. Dla przykładu, wciągnięcie emeryta niemającego wiedzy na temat usług finansowych lokującego swoje środki na niskoprocentowej lokacie w ryzykowne inwestycje w niezabezpieczone prywatne obligacje w celu osiągnięcia znacznego zysku, bez informacji o ryzykach i stratach, może być uznane jako misselling.
Bankom, w trakcie wielu wytoczonych dotychczas spraw, zarzucano jeszcze naruszenie niektórych przepisów z NieuczPraktRynkU, takich jak art. 5, czyli działań wprowadzających w błąd konsumentów, gdy to działanie spowodowało podjęcie przez nich decyzji dotyczących umów, których inaczej by nie podjęli, albo art. 6, zgodnie z którym banki zaniechały przekazywania pewnych istotnych informacji, na przykład w kwestii kondycji finansowej emitenta.
Przykłady naruszenia prawa dokonywane przez banki
Poszkodowani zarzucali bankom takim jak Idea Bank czy Lion’s Bank nienależyte wykonywanie umów doradztwa inwestycyjnego, natomiast same obligacje były oferowane także przez Alior Bank czy Michael / Strom DM. W sieci znaleźć można szereg zeznań poszkodowanych, którzy zapewniani byli przez pracowników banków o słuszności podejmowanych decyzji inwestycyjnych, o braku ryzyk związanych z obligacjami GetBack, przekazując nierzetelne i nieprawdziwe dane związane z samą spółką GetBack. W sprawę zaangażowany był czynnie także Polski Dom Maklerski. Teraz podmioty wskazują, że nie ponoszą żadnej odpowiedzialności związanej z naruszeniem szeregu przepisów tak z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów jak i o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Szkodę w majątku wywołał proces emisji i dystrybucji obligacji zorganizowany wspólnie z Polskim Domem Maklerskim. Sprzedaż była prowadzona przez pracowników banków często przez telefon, z formularzem wypełnianym przez pracownika banku. Nie podawano informacji o ryzyku, a osobom w podeszłym wieku, które trzymały środki na lokatach oferowano ryzykowne inwestycje oparte na obligacjach GetBack.
Pozew przeciwko bankowi za obligacje GetBack
Najważniejszym aspektem w ewentualnym sporze przeciwko bankowi są dowody jakie posiada wierzyciel na poparcie swoich twierdzeń. Bardzo dużym ułatwieniem jest mechanizm odwróconego ciężaru dowodu, gdyż zgodnie z art. 13 NieuczPraktRynkU to przedsiębiorca (a więc bank lub dom maklerski) musi dowieść, iż dana praktyka rynkowa nie stanowi nieuczciwej praktyki wprowadzającej w błąd. Kolejnym ułatwieniem może być istotny pogląd wyrażony przez instytucję publiczną. Jest to specyficzny instrument prawa procesowego, który zakłada, że organ wyspecjalizowany (na przykład Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów lub Rzecznik Finansowy) wyda indywidualną opinię na dany temat, opartą na kanwie konkretnej sprawy. Zwłaszcza w sporach finansowo-ubezpieczeniowych tego typu działania są istotnym ułatwieniem w procedowaniu dla sądu. Warto mieć jednak na uwadze, że istotny pogląd nie jest środkiem dowodowym i na jego podstawie sąd nie będzie ustalać stanu faktycznego – w szczególności, istotny pogląd nie może zastępować opinii biegłego (jeśli taka będzie wymagana).
Przy wystąpieniu missellingu lub nieuczciwych praktyk rynkowych, między innymi takich, o których pisałem wyżej, teoretycznie istnieje podstawa faktyczna do dochodzenia od banków takich jak Idea Bank, Lion’s Bank czy Polskiego Domu Maklerskiego, roszczeń o naprawienie wyrządzonej szkody, którą jest oczywiście utrata środków pieniężnych zainwestowanych w trefne obligacje GetBack. W najlepszej sytuacji pod kątem dowodowym są ci wierzyciele, za których pracownicy banku wypełniali formularze zapisu, czy ci, którzy nagrywali rozmowy ze sprzedawcami informującymi o braku żadnego ryzyka związanego ze sprzedażą obligacji. Bardzo pomocna może być także korespondencja mailowe z przedstawicielami banku.
Podsumowanie
Charakter missellingu pozwala na ocenę, czy produkt oferowany przez banki lub domy maklerskie dopasowany był do realnych potrzeb konsumenta. Przy naruszeniu tej zasady, jak w przypadku agresywnej sprzedaży pozbawionej informacji związanych z ryzykiem inwestycyjnym, doprowadzanie do zawierania umów pod wpływem presji czy zewnętrznych nacisków pracowników banków, prowadzić może do wniosku, że dany produkt nie był potrzebny konsumentowi, a mimo to został mu sprzedany. To bank lub inna instytucja finansowa, która posiada odpowiednie informacje na temat konsumenta, takie jak jego wiek, wykonywany zawód, doświadczenie z instrumentami finansowymi, wykształcenie, wiedza w zakresie usług finansowych powinna tak zaoferować produkt finansowy, aby był „dopasowany” do jego ewentualnych potrzeb. Podobnie sytuacja wygląda z naruszeniami wynikającymi z NieuczPraktRynkU, gdzie wbrew ustawie banki zatajały niektóre informacje, a inne naginały tak, by „uatrakcyjnić” oferowane obligacje GetBack. Należy pamiętać, że naruszenie przez banki i domy maklerskie zasad wynikających z wyżej wskazanych ustaw uruchamia podstawę prawną odpowiedzialności cywilnej tych podmiotów, a wierzyciel może próbować kierować przeciwko nim swoje roszczenia.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Andrzej Polak
Radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego. Wieloletnie doświadczenie zawodowe zdobywał już w trakcie studiów w renomowanych rzeszowskich kancelariach prawnych oraz jako konsultant i członek zarządu Uniwersyteckiej Poradni Prawnej działającej przy WPiA UR, a obecnie także jako radca prawny in-house w dużej spółce budowlanej. Z Kancelarią TMH współpracuje od 2018 roku. W pracy zajmuje się głównie prawem cywilnym, prawem spółek oraz obsługą prawną cudzoziemców. Zawodowo skupia się szczególnie na zagadnieniach z zakresu prawa budowlanego takich jak przygotowywanie, opiniowanie i negocjowanie umów o roboty budowlane, oraz prowadzenie postępowań sądowych z tego zakresu.
