Odpowiedzialność za wypadek przy pracy

Odpowiedzialność za wypadek przy pracy

Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy, zgodnie z Kodeksem pracy, jest zapewnienie pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Zasadą jest, że odpowiedzialność za wypadek przy pracy można rozpatrywać na trzech płaszczyznach, stosownie do przepisów Kodeksu pracy, Kodeksu karnego oraz Kodeksu cywilnego. Na wstępie jednak, należy wyjść od definicji wypadku przy pracy. Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych; czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, albo w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. W związku z tym, że inne akty prawne nie zawierają definicji legalnej wypadku przy pracy, to na wielu płaszczyznach zastosowanie znajdzie regulacja z wyżej wspomnianej ustawy.

Odpowiedzialność karna za wypadek przy pracy

Sam przepis karny sankcjonujący odpowiedzialność pracodawcy za wypadek przy pracy jest bardzo doniosły i nakłada na pracodawcę – niezależnie od przepisów Kodeksu pracy – podwyższony stopień odpowiedzialności za bezpieczeństwo i higienę pracy pracownika. Jednakże, znajduje on zastosowanie dopiero w sytuacji, gdy niedopełnienie obowiązków naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Jest to przestępstwo materialne (to znaczy, że odnosi skutek w zewnętrznym świecie fizycznym), które można popełnić z zaniechania, natomiast podmiotem odpowiedzialnym, o którym mowa w art. 220 Kodeksu karnego, jest nie tylko pracodawca, ale także każda osoba, która pełni inne stanowisko kierownicze w strukturze zakładu pracy i jest odpowiedzialna za bezpieczeństwo i higienę pracy. Mimo, że wskazany przepis abstrahuje od definicji „wypadku przy pracy”, to sankcjonuje zdarzenie, które prowadzić będzie do narażenia dóbr prawnych tam wskazanych – a to życia lub zdrowia.

Co jednak istotne, dla zaistnienia odpowiedzialności karnej z tytułu ww. normy, pomiędzy śmiercią pracownika lub naruszeniem jego zdrowia, a naruszeniem norm BHP musi istnieć związek przyczynowo skutkowy. Trzeba mieć zatem na uwadze, że w przypadku przestrzegania regulacji odnoszących się do zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podmiot obowiązany nie będzie ponosić negatywnych konsekwencji wypadku przy pracy swojego pracownika. Co jeszcze ważne to fakt, że przepis karny znajdzie zastosowanie jedynie w przypadku przesłanek tam wskazanych – a więc surowa odpowiedzialność karna jest ograniczona tylko do brzmienia niniejszego przepisu.

Odpowiedzialność cywilna za wypadki przy pracy

Niezależnie od przepisów karnych sankcjonujących zaniechania podmiotów obowiązanych do zachowania przepisów BHP w pracy, pracodawca może zostać pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego przewidujących obowiązek naprawienia szkody. Ta norma prawna wymaga jednak udowodnienia winy pracodawcy i bezprawności czynu. Co więcej, jego odpowiedzialność ma charakter uzupełniający, bowiem najpierw wypłacane będzie świadczenie z ubezpieczenia wypadkowego z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a dopiero w drugiej kolejności do wypłaty zostanie zobligowany pracodawca – i to tylko w sytuacji, gdy świadczenie z ZUS-u nie pokryje rzeczywistej wartości szkody. Ogólne zasady odszkodowania prowadzą bowiem do wniosku, że uprawniony do odszkodowania nie może się „wzbogacić” kosztem rzeczywistej szkody.

Analogicznie do powyższej sytuacji, pracownik (albo jego rodzina) mogą dochodzić zadośćuczynienia za krzywdę wyrządzoną pracownikowi wypadkiem przy pracy.

Odpowiedzialność pracodawcy za wypadki przy pracy, zgodnie z Kodeksem pracy

Ostatnia płaszczyzna odpowiedzialności pracodawcy rozciąga się na stosunek pracy nawiązany ze swoim pracownikiem. Art. 234 Kodeksu pracy nakłada na pracodawcę zasady postępowania i obowiązki pracodawcy w związku z zaistnieniem wypadku przy pracy. Jak już wcześniej sygnalizowano, Kodeks pracy wprawdzie nie przewiduje legalnej definicji wypadku przy pracy, ale zastosowanie w tej sytuacji znajdzie wskazana na wstępie definicja ustawowa. W razie zaistnienia wypadku przy pracy, do obowiązków pracodawcy należy podjęcie środków eliminujących zagrożenie, zapewnienie pierwszej pomocy poszkodowanym, ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku, zastosowanie środków zapobiegającym podobnym wypadkom, poinformowanie inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy, jak również o każdym innym wypadku związanym z pracą, który wywołał identyczne skutki, prowadzenie rejestru wypadków przy pracy, ponoszenie kosztów związanych z ustaleniem okoliczności i przyczyn wypadków.

Katalog obowiązków nałożonych na pracodawcę zgodnie z art. 234 KP ma charakter zamknięty i nie nakłada wprost na niego obowiązku naprawienia szkody lub zapłaty zadośćuczynienia. W obecnym stanie prawnym odszkodowanie za wypadek przy pracy przysługuje, bez względu na to kto jest pracodawcą, od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Trzeba jeszcze mieć na względzie fakt, że obowiązek przestrzegania przepisów BHP obciąża również pracownika – i jeżeli ten z własnej winy, świadomie, nie przestrzega tego obowiązku, to odpowiedzialność pracodawcy zostanie ograniczona.

Podsumowanie

Podsumowując, odpowiedzialność finansowa pracodawcy jest w zasadzie przy wypadkach przy pracy przeniesiona na Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ale nie zwalnia to pracodawcy z pozostałych obowiązków, które nakładają na niego inne przepisy, w szczególności karne. Przepisy karne, cywilne i te oparte na zasadach prawa pracy funkcjonują równolegle do siebie, jednakże ich zastosowanie uzależnione jest od wystąpienia konkretnych, opisanych w tych ustawach przesłanek.

Co więcej, trzeba jeszcze pamiętać, że powyższe okoliczności mają zastosowanie jedynie do stron stosunku pracy, a więc pracowników i pracodawców, zgodnie z definicją Kodeksu pracy. Przepisy sankcjonujące wypadki przy pracy osób niebędących pracownikami podlegają zupełnie innemu reżimowi, a ich stopień ochronny jest mniejszy niż ten, który przysługuje ubezpieczonemu pracownikowi.

Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).

Andrzej Polak

Radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego. Wieloletnie doświadczenie zawodowe zdobywał już w trakcie studiów w renomowanych rzeszowskich kancelariach prawnych oraz jako konsultant i członek zarządu Uniwersyteckiej Poradni Prawnej działającej przy WPiA UR, a obecnie także jako radca prawny in-house ­w dużej spółce budowlanej. Z Kancelarią TMH współpracuje od 2018 roku. W pracy zajmuje się głównie prawem cywilnym, prawem spółek oraz obsługą prawną cudzoziemców. Zawodowo skupia się szczególnie na zagadnieniach z zakresu prawa budowlanego takich jak przygotowywanie, opiniowanie i negocjowanie umów o roboty budowlane, oraz prowadzenie postępowań sądowych z tego zakresu.