Rozwód pociąga za sobą szereg konsekwencji, zarówno dla samych małżonków, jak i dla ich wspólnych małoletnich dzieci. Jednym z obligatoryjnych elementów wyroku rozwodowego, zgodnie z art. 58 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej również jako „k.r.o.”) jest ustalenie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi małżonków, kontaktów małoletnich z rodzicami oraz wysokości ponoszonych przez nich świadczeń alimentacyjnych. W niniejszym artykule omówione zostanie zagadnienie ustalenia przez Sąd sprawowania opieki naprzemiennej przez rodziców nad małoletnim dzieckiem po rozwodzie.
Spis treści
Opieka naprzemienna – definicja
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej również jako „k.r.o”) nie zawiera definicji opieki naprzemiennej. Co prawda, do instytucji opieki naprzemiennej ustawodawca odwołuje się chociażby w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, niemniej przepisy prawa polskiego nie definiują wprost tej instytucji. Okoliczność braku legalnej definicji pojęcia opieki naprzemiennej nie stanowi jednak przeszkód do jej powszechnego stosowania przez Sądy, bowiem przyjmuje się, że podstawą do jej stosowania jest art. 58 oraz 107 § 1 k.r.o.
Istotą opieki naprzemiennej jest sprawowanie jej przez oboje rodziców na zmianę w porównywalnych okresach czasu, które zwykle wynoszą tydzień lub dwa tygodnie. W praktyce wygląda to tak, że dziecko lub dzieci przebywają tydzień lub dwa tygodnie u mamy, a po ich upływie na taki sam okres czasu przenoszą się do taty. Warto jednak pamiętać, że możliwość sprawowania takiej opieki analizowana jest przez Sąd indywidualnie w każdym przypadku, dlatego też opieka naprzemienna wydaje się niemożliwa w sytuacji, w której rodzice dziecka żyją w różnych miastach. W praktyce kontrowersyjne jest również sprawowanie opieki nad stosunkowo małym dzieckiem, niemniej w tym przypadku decydującym czynnikiem będą posiadane przez rodziców kompetencje wychowawcze oraz dobro małoletniego.
Szczególnym rodzajem opieki naprzemiennej jest tzw. „opieka gniazdowa”, która wydaje się być najbardziej komfortowym rozwiązaniem dla dziecka. Opieka ta polega na zapewnieniu dziecku lub dzieciom jednego stałego miejsca zamieszkania, adekwatnego do ich centrum życiowego, niejednokrotnie również jest to ich dotychczasowe miejsca zamieszkania. Kluczowe jednak jest, że to rodzice wymieniają się w opiece nad nim co pewien, ustalony, czas.
Opieka naprzemienna, a władza rodzicielska
Podkreślić trzeba, że, wbrew powszechnym przekonaniom, możliwość sprawowania opieki naprzemiennej jest uzależniona przede wszystkim od posiadania przez oboje z rodziców władzy rodzicielskiej nad małoletnim. Innymi słowy, Sąd nie orzeknie opieki naprzemiennej, w sytuacji, w której władza rodzicielska jednego z rodziców zostanie ograniczona lub zostanie jej całkowicie pozbawiony.
Dla porządku wyjaśnić trzeba, że władza rodzicielska została unormowana w art. 92 k.r.o., zgodnie z którym „Dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską.” Istotą władzy rodzicielskiej, która została wyrażona w art. 97 § 1 k.r.o. jest jej dwuosobowe wykonywanie przez oboje rodziców małoletniego. W myśl art. 97 § 2 k.r.o. o istotnych sprawach dla dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie, a w braku porozumienia między nimi rozstrzyga Sąd opiekuńczy. Inaczej mówiąc, jedynie w sprawach dla dziecka mniej istotnych, każdy z rodziców ma prawo do samodzielnego podejmowania decyzji, bez konieczności konsultowania jej z drugim rodzicem i, co ważniejsze, uzyskania zgody ze strony drugiego rodzica.
Zgodnie natomiast z art. 107 § 1 k.r.o. jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, Sąd może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania. W szczególności Sąd może w takich sprawach powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców ograniczając to prawo drugiemu rodzicowi do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do małoletniego.
Wobec powyższego, jeżeli w trakcie rozwodu Sąd orzeknie o przekazaniu wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, przy jednoczesnym ograniczeniu władzy drugiemu z nich, to rodzic ten może realizować uprawnienia i obowiązki jedynie w takim zakresie, w jakim przyznał mu je Sąd. Jak wynika z wytycznych Sądu Najwyższego z 18 marca 1968 r., III CZP 70/66, OSN 1968 r., Nr 5, poz. 77, orzeczenie o ograniczeniu władzy rodzicielskiej temu z rodziców, któremu nie powierza się jej wykonywania, musi być sformułowane w sposób konkretny.
W tym miejscu podkreślić należy, że sam fakt ograniczenia władzy jednego z rodziców lub nawet całkowitego jej pozbawienia, jest niezależny dla orzeczenia przez Sąd o kontaktach z małoletnim dzieckiem (oczywiście, determinujące znaczenie dla orzeczenia kontaktów w takiej sytuacji ma jedynie dobro dziecka). Zatem opieką naprzemienna nie będzie uregulowanie przez Sąd kontaktów rodziców z dzieckiem np. w co drugi weekend w miesiącu, zapewnienie kontaktu w co drugie Święta i tzw. „długie weekendy” oraz możliwość wybierania dziecka ze szkoły lub z przedszkola.
Jak ustalić opiekę naprzemienną?
Ustalenie opieki naprzemiennej, jak wskazano powyżej, jest immanentnie związane z pozostawieniem władzy rodzicielskiej obojgu rodziców. Warto jednak wskazać, że pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom jest, co do zasady, możliwe w sytuacji, w której rodzice przedstawią wspólne porozumienie dotyczące jej wykonywania w przyszłości. W braku takiego porozumienia, Sąd może ograniczyć władzę jednemu z rodziców, natomiast zawsze w tym zakresie istotne znaczenie ma dobro dziecka. Mając zatem na uwadze powyższe, opieka naprzemienna jest możliwa w sytuacji, w której rodzice nie są ze sobą skonfliktowani na tyle, że nie potrafią wykonywać zgodnie władzy rodzicielskiej. Znakomitym rozwiązaniem jest wcześniejsze przygotowanie przez rodziców lub wypracowanie w drodze mediacji porozumienia dotyczącego sprawowania władzy nad dzieckiem.
Podsumowanie
Podsumowując, opieka naprzemienna wydaje się być rozwiązaniem wręcz idealnym dla dziecka, dlatego też rodzice i Sądy coraz częściej skłaniają się ku takiemu rozstrzygnięciu. Warto jednak mieć na uwadze, że przy ustaleniu opieki naprzemiennej najważniejsze jest wspólne współdziałanie rodziców w kwestii wychowania dzieci. Niezależnie od tego, to trzeba podkreślić, że istotną rolę odgrywa również szereg czynników jak np. w jaki sposób dotychczas sprawowana była opieka przez rodziców, jaka jest więź emocjonalna pomiędzy rodzicami a dzieckiem oraz czy konieczna byłaby zmiana środowiska dla dziecka, a każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Jagienka Jaracz-Wilk
Jestem adwokatem przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Rzeszowie. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego na kierunkach prawo oraz administracja. Prowadzę sprawy rodzinne ze szczególnym uwzględnieniem spraw rozwodowych oraz alimentacyjnych. Zdobyte doświadczenie zawodowe wykorzystuję przeprowadzając również windykacje należności na rzecz Klientów Kancelarii.
