W dniu 24 marca 2020 roku weszły w życie istotne zmiany w przedmiocie upadłości konsumenckiej, które w znaczący sposób uprościły i przyspieszyły procedurę oddłużenia osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Upadłość konsumencka w kształcie określonym obecnymi przepisami prawa stanowi realną szansę na wyjście z zadłużenia obywateli i ustabilizowanie ich sytuacji gospodarczej i majątkowej, stanowi swoistą formę umorzenia długów konsumenta przy jednoczesnym zaspokojeniu praw jego wierzycieli. Doprowadzenie do własnej niewypłacalności w sposób umyślny, lub nawet niezależny od konsumenta bardzo często doprowadza do zaciągania kolejnych pożyczek i kredytów konsumenckich na spłatę poprzednich. Prowadzi to do popadnięcia w spiralę zadłużenia, a ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest sposobem przerwania tego procesu.
Spis treści
Czym jest upadłość konsumencka?
Tak zwana upadłość konsumencka to postępowanie prowadzone w oparciu o przepisy ustawy z dnia 28.02.2003 Prawo upadłościowe z późniejszymi zmianami, spośród których najważniejszą jest ustawa o zmianie ustawy – prawo upadłościowe z dnia 30.08.2019 r. (Dz.U. z 2019 r., poz. 1802), która w sposób kompleksowy zmienia między innymi przepisy dotyczące postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (czyli konsumentów). Ustawa zmieniająca wprowadziła szereg uproszczeń w przedmiocie upadłości konsumenckiej. Dotychczas sądy badały to, w jaki sposób dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności. Zasadą było, że gdy zrobił to umyślnie lub w skutek rażącego niedbalstwa, to wniosek o ogłoszenie upadłości sąd oddalał. Zgodnie z nowymi przepisami, umyślność czy niedbalstwo w doprowadzeniu do stanu niewypłacalności będzie badane przez sąd dopiero po ogłoszeniu przez niego upadłości konsumenta.
Innymi słowy, wprowadzone zmiany cechują się etapowością. Najpierw sąd ogłasza upadłość (jeśli nie ma ku temu przesłanek negatywnych i występują pozytywne), a dopiero następnie sąd ustala czy doszło do umyślności lub niedbalstwa, czy niewypłacalność jest niezawiniona. To skutkuje na dalszym etapie przyjęciem konkretnego planu spłaty wierzycieli. Winny dłużnik nie będzie mógł liczyć na skrócony czas spłaty wierzytelności (będzie to okres od 36 miesięcy do 7 lat), natomiast dłużnik, który nie poniósł winy może liczyć na skrócony okres spłaty, tj. do 36 miesięcy.
Niezależnie od powyższego, postępowanie będzie mogło być prowadzone w jednym z trzech trybów. Pierwszy z nich to tryb zarezerwowany dla przedsiębiorców. Jeśli dłużnik wykazuje majątek dużych rozmiarów, liczba wierzycieli jest znaczna, lub istnieją inne uzasadnione przewidywania co do zwiększonego stopnia skomplikowania postępowania, to sąd może prowadzić postępowanie właśnie w tym trybie zarezerwowanym co do zasady dla przedsiębiorców. Drugi z trybów to postępowanie układowe. Sąd nie będzie wówczas ogłaszać upadłości konsumenta, nie będzie ustalać planu spłaty, ale dłużnik i jego wierzyciele sami porozumieją się co do warunków i terminów spłaty zadłużenia oraz rozłożenia jej na raty, a sąd jedynie zatwierdzi układ. Sposób ten cechuje się największą elastycznością i może przyczynić się do szybkiej spłaty zadłużenia i w efekcie do umorzenia długów. Co więcej, przy wykonywaniu tego rodzaju układu dłużnik nie pozostaje pod nadzorem syndyka, co jest znacznie wygodniejsze dla konsumenta. I wreszcie trzecia forma trybu, to ten zwyczajny, który charakteryzuje się ustaleniem planu spłaty wierzycieli lub – w wypadkach szczególnych (o czym będzie mowa poniżej) – umorzeniem zobowiązań dłużnika.
Kiedy możliwe jest umorzenie długów?
Sąd obligatoryjnie umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w sposób oczywisty wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Aby zastosować wskazany przepis, sąd musi zbadać, czy dłużnik jest niezdolny do zaspokojenia wierzycieli w sposób trwały. Czyli nie tyle bada aktualną sytuację dłużnika, co w ogóle jego możliwości zarobkowe w przyszłości i to, czy mają one charakter trwały.
Jest również sposób pośredni umorzenia zobowiązań upadłego, czyli taki, jaki występuje w przypadku braku „trwałego” braku możliwości spłaty wierzycieli z uwagi na sytuację osobistą dłużnika. W takim przypadku sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalania planu spłaty pod warunkiem, że w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie spłaty wierzycieli, na skutek którego sąd uznałby, że ustała przesłanka „trwałości”.
Zmianom nie ulega zasada obowiązująca dotychczas, że niektóre ze zobowiązań dłużnika, takie jak alimenty lub naprawienie szkody wynikłej z przestępstwa nie mogą być umorzone w ogóle.
Ochrona dłużnika w postępowaniu upadłościowym
Niezależnie od tego, że samym celem postępowania upadłościowego jest umorzenie zobowiązań dłużnika, a więc niejako zapewnienie „czystej karty” w jego stosunkach z instytucjami finansowymi, bankami czy pożyczkodawcami, to prawo upadłościowe przewiduje kolejne novum jakim jest dalej idąca ochrona dłużnika.
Dla przykładu, przy sprzedaży mieszkania dłużnika ustawa zapewnia mu wydzielenie z ceny sprzedaży sumy pieniężnej odpowiadającej uśrednionej kwocie, za którą dłużnik będzie mógł przez dwa lata najmować mieszkanie dla siebie i swojej rodziny. Co więcej, przy ustalaniu planu spłaty wierzycieli, sąd każdorazowo bierze pod uwagę sytuację osobistą dłużnika – jego możliwości zarobkowe, koszty utrzymania siebie i rodziny.
Podsumowanie
Postępowanie w sprawie o ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest postępowaniem szczególnym, niosącym za sobą doniosłe konsekwencje prawne. Majątek upadłego poddawany jest pod nadzór syndyka, licytowane zostają mieszkanie czy samochód dłużnika, sąd posiada daleko idące możliwości ingerencji w życie gospodarcze dłużnika. Efektem tego jest jednak możliwość spłaty długów, ustabilizowanie stosunków finansowych upadłego z wierzycielami, lub nawet umorzenia zobowiązań, gdy wystąpią ku temu przesłanki. Wreszcie, upadłość konsumencka daje możliwość rozpoczęcia życia społeczno-gospodarczego na nowo, bez długów, co jest celem pożądanym przez wszystkie osoby wnoszące o ogłoszenie upadłości.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Andrzej Polak
Radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego. Wieloletnie doświadczenie zawodowe zdobywał już w trakcie studiów w renomowanych rzeszowskich kancelariach prawnych oraz jako konsultant i członek zarządu Uniwersyteckiej Poradni Prawnej działającej przy WPiA UR, a obecnie także jako radca prawny in-house w dużej spółce budowlanej. Z Kancelarią TMH współpracuje od 2018 roku. W pracy zajmuje się głównie prawem cywilnym, prawem spółek oraz obsługą prawną cudzoziemców. Zawodowo skupia się szczególnie na zagadnieniach z zakresu prawa budowlanego takich jak przygotowywanie, opiniowanie i negocjowanie umów o roboty budowlane, oraz prowadzenie postępowań sądowych z tego zakresu.
