Matka jest zawsze pewna, na ojca wskazuje małżeństwo – jedna z sentencji prawniczych stanowiąca o podstawie pochodzenia dziecka. Jednakże, w wyniku znacznego rozwoju medycyny i nowych technologii, żadna z części wyżej przywołanej paremii nie może być już przyjmowana bezwarunkowo. Każdego roku do sądów trafia coraz więcej spraw o ustalenie bądź zaprzeczenie ojcostwa. W poniższym artykule zostanie poruszona problematyka tego, jak w praktyce wygląda ustalenie ojcostwa oraz jakie kroki prawne należy podjąć, aby ustalić pochodzenie dziecka.
Spis treści
Pochodzenie dziecka
Kwestię ojcostwa w sensie prawnym regulują przepisy ustawy Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy.
Mianowicie, postanowienia tej ustawy wskazują, że jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji. Wyjątek od tej reguły stanowi sytuacja, w której dziecko rodzi się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, ale po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa; wówczas domniemywa się, że ojcem jest drugi mąż.
Ustalenie ojcostwa
Ustalenia ojcostwa może nastąpić w drodze dobrowolnego uznania dziecka przez ojca, bądź na mocy orzeczenia sądu.
Uznania ojcostwa jest dobrowolnym, świadomym oświadczeniem mężczyzny złożonym przed właściwym organem, tj. przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, kiedy matka dziecka potwierdzi jednocześnie, lub w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna. Uznanie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym, a za granicą również przed polskim konsulem lub osobą powołaną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli uznanie dotyczy dziecka, którego oboje rodzice albo jedno z nich są obywatelami polskimi.
Uznanie ojcostwa jest możliwe jedynie do osiągnięcia pełnoletności przez dziecko. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, uznanie ojcostwa może nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym mężczyzna składający oświadczenie o uznaniu dowiedział się o śmierci dziecka, nie później jednak niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność.
Kolejną możliwością dla uznania ojcostwa jest sądowe ustalenie ojcostwa, którego żądać może matka dziecka, domniemany ojciec, lub samo dziecko. Powództwo wytacza się przeciwko domniemanemu ojcu. Gdy mężczyzna ten nie żyje, pozywa się kuratora ustanowionego przez sąd opiekuńczy. Mężczyzna wytacza powództwo przeciwko matce dziecka i przeciwko dziecku, a gdy matka nie żyje, tylko przeciwko dziecku.
Wyrok ustalający ojcostwo dziecka stwierdza, że wskazany w pozwie mężczyzna jest lub nie ojcem dziecka. W przypadku stwierdzenia, że dany mężczyzna jest ojcem dziecka, nie dopuszczalne jest ustalenie ojcostwa dziecka innego mężczyzny przez uznanie dziecka, czy też przez orzeczenie sądu.
Strona, która wnosi o ustalenie ojcostwa, jest zwolniona z kosztów sądowych. Oznacza to, że nie ponosi kosztów, jakie wynikną w toku procesu (np. kosztów sporządzenia testu DNA). Tym niemniej, jeżeli okaże się, że powództwo o ustalenie ojcostwa jest bezzasadne, sąd może obciążyć osobę wnosząca pozew kosztami postępowania w orzeczeniu kończącym sprawę.
Zaprzeczenie ojcostwa
Zdarzają się jednak wypadki kiedy ojciec „prawny” nie jest ojcem biologicznym dziecka; w takiej sytuacji prawne domniemanie pochodzenia dziecka może zostać obalone na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Jednakże musimy mieć na uwadze to, iż ma ono na celu zaprzeczenie prawnego domniemania ojcostwa, a nie ustalenie biologicznego ojca dziecka.
Osobami uprawnionymi do wniesienia wyżej wspomnianego powództwa są:
- mężczyzna, który uznał ojcostwo – w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi ale nie później niż do uzyskania przez dziecko pełnoletniości, termin ten ma charakter prekluzyjny co oznacza, że po jego upływie uprawnienie wygasa natomiast pozew zostanie oddalony przez sąd.
- matka dziecka w terminie 6 miesięcy od urodzenia dziecka, choćby była jeszcze małoletnia, skoro pełną zdolność do czynności prawnych uzyskała przez zawarcie małżeństwa.
- dziecko po ukończeniu 18 roku życia, lecz nie później niż do uzyskania przez nie 21 roku życia. Termin do wniesienia przez dziecko powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa kończy swój bieg po upływie lat 3 od uzyskania przez nie pełnoletności bez względu na to, czy mężczyzna, który je uznał, figuruje w akcie urodzenia jako ojciec dziecka.
- prokurator jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego; wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka. Jeżeli uznanie ojcostwa nastąpiło po śmierci dziecka, prokurator może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania, prokurator który wniósł powództwo o zaprzeczenie ojcostwa, występuje w procesie zupełnie samodzielnie, brak jest wyraźnego ograniczenia jego czasowych uprawnień do wytoczenia powództwa.
Jeżeli skutecznie zaprzeczono ojcostwu mężczyzny wpisanego dotąd w akcie urodzenia jako ojciec danego dziecka albo ustalono bezskuteczność uznania ojcostwa, dopuszczalne jest następnie sądowe ustalenie ojcostwa. Sąd w wyroku ustalającym ojcostwo wskazuje pozwanego, jako mężczyznę, który w świetle zebranego materiału dowodowego jest dla dziecka ojcem biologicznym. Ustalenie przez sad ojcostwa może nastąpić tylko wtedy, jeżeli ojcostwo danego dziecka nie zostało już ustalone. Zatem nie jest dopuszczalne wniesienie powództwa o ustalenie ojcostwa, jeżeli dziecko urodziło się w małżeństwie i ojcostwo męża matki nie zostało zaprzeczone bądź jeżeli dziecko zostało wcześniej uznane przez ojca.
Zaprzeczenie ojcostwa po latach
Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, zaprzeczenie ojcostwa przez prokuratora może nastąpić w terminie dowolnym, ale nie po śmierci dziecka. Jeśli matka lub mężczyzna chcą zaprzeczyć ojcostwo „po latach” (tj. po upływie ustawowych terminów), mogą oni wnieść wniosek do prokuratora, aby to on wytoczył powództwo. Cała procedura nie jest jednak łatwa, dlatego w piśmie do prokuratora należy przedstawić argumenty, które przemawiają za tym, że wszczęcie postępowania jest zasadne. Powinny być to argumenty wskazujące na interes dziecka, a nie ojca czy matki. Konieczne jest przedstawienie dowodów, że mężczyzna nie jest biologicznym ojcem dziecka. Zadaniem prokuratora jest jedynie dbanie o to, by stan prawny był jak najbardziej zgodny ze stanem faktycznym. Pozywa on zawsze matkę, prawnego ojca oraz dziecko – nie ma znaczenia, kto wniósł pismo.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Andrzej Polak
Radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego. Wieloletnie doświadczenie zawodowe zdobywał już w trakcie studiów w renomowanych rzeszowskich kancelariach prawnych oraz jako konsultant i członek zarządu Uniwersyteckiej Poradni Prawnej działającej przy WPiA UR, a obecnie także jako radca prawny in-house w dużej spółce budowlanej. Z Kancelarią TMH współpracuje od 2018 roku. W pracy zajmuje się głównie prawem cywilnym, prawem spółek oraz obsługą prawną cudzoziemców. Zawodowo skupia się szczególnie na zagadnieniach z zakresu prawa budowlanego takich jak przygotowywanie, opiniowanie i negocjowanie umów o roboty budowlane, oraz prowadzenie postępowań sądowych z tego zakresu.
