Warunkowe umorzenie postępowania karnego jest jednym ze środków, którymi dysponuje prawo karne, a który związany jest z poddaniem sprawcy próbie. W niniejszym artykule szczegółowo zostanie omówiona istota warunkowego umorzenia postępowania karnego, która została przewidziana przez Ustawodawcę w art. 66 oraz 67 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny (dalej również jako „k.k.”)
Spis treści
Istota warunkowego umorzenia postępowania karnego
Istotą warunkowego umorzenia postępowania karnego jest odstąpienie od skazania i kary na okres próby. Istotny jest fakt, że odstąpienie od wykonania kary na okres próby nie oznacza, że sprawca nie ponosi odpowiedzialności za popełnione przez siebie przestępstwo. Jest to niejako inna forma odpowiedzialności karnej, która polega na zastąpieniu kary i skazania sprawcy, innymi niż kara, środkami o charakterze probacyjnym. Takim właśnie sposobem ustawodawca stworzył możliwość korzystnego dla sprawcy zakończenia postępowania, które, jak wskazano powyżej, nie będzie równoznaczne z jego skazaniem, niemniej będzie zawierało w sobie negatywną ocenę jego zachowania. Co więcej w stosunku do sprawcy nie tylko nie zostanie wymierzona kara przewidziana w przepisie szczególnym kodeksu karnego, ale również nie powinny być w stosunku do niego stosowane inne dolegliwości, które wiążą się ze skazaniem jak np. niemożność aplikowania na stanowiska, które wymagają przedłożenia zaświadczenia o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego, co dotyczy m.in. policjantów, pracowników samorządowych oraz nauczycieli.
Przesłanki stosowania warunkowego umorzenia postępowania karnego
Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania karnego zostały szczegółowo określone w art. 66 § 1 i 2 k.k., które można podzielić zarówno na pozytywne, jak i negatywne.
Pozytywne przesłanki warunkowego umorzenia postępowania karnego zostały określone w art. 66 § 1 k.k. Do pozytywnych przesłanek warunkowego umorzenia postępowania karnego ustawodawca zaliczył sytuacje, w których wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że mimo umorzenia postępowania sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. Wobec powyższego można warunkowo umorzyć postępowanie karne wobec sprawcy przestępstwa nieumyślnego. Na marginesie warto zaznaczyć, że przestępstwo jest popełnione nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, niemniej popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. Okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości w sytuacji, gdy na podstawie całokształtu zgromadzonego postępowania sąd ma pewność, że sprawca popełnił zarzucany czyn. W praktyce ma to miejsce w sytuacji, gdy sprawca przyznał się do popełnienia przestępstwa. Odnosząc się natomiast do przesłanki nieznacznej winy oraz nieznacznej szkodliwości społecznej czynu, ustawodawca miał na myśli, ogólnie mówiąc drobne przestępstwa, w których postępowanie sprawcy, choć faktycznie jest sprzeczne z prawem to nie wymaga surowej represji.
Natomiast negatywna przesłanka warunkowego umorzenia postępowania karnego została określona w art. 66 § 2 k.k., zgodnie z którym warunkowego umorzenia postępowania karnego nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Co szczególnie istotne, w tym przypadku sąd bada jedynie górną granicę kary pozbawienia wolności, która jest określona w przepisie szczególnym. Wobec powyższego, nie stosuje się warunkowego umorzenia postępowania do sprawców przestępstw np. zabójstwa, bójki i pobicia jeśli jego następstwem jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, katastrofy w komunikacji, zgwałcenia oraz oszustwa.
Warunkowe umorzenie postępowania następuje na okres próby od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.
Co więcej, w sytuacji gdy sąd warunkowo umorzy postępowanie karne może (gdyż nie jest to obligatoryjne) w okresie próby można oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji lub organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Dodatkowo, sąd może nałożyć na sprawcę poniżej wymienione obowiązki:
- obowiązek informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
- obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego,
- obowiązek wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby
- obowiązek powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
- obowiązek poddania się terapii uzależnień,
- obowiązek poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji,
- obowiązek uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
- obowiązek powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób,
- obowiązek opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.
Ponadto, w sytuacji warunkowego umorzenia postępowania karnego sąd może orzec środek karny – świadczenie pieniężne lub zakaz prowadzenia pojazdów do lat dwóch.
Ponadto, w przypadku warunkowego umorzenia postępowania, sąd obligatoryjnie zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości albo w części, a w miarę możliwości również obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, albo zamiast tego orzeka nawiązkę.
Podjęcie warunkowo umorzonego postępowania karnego
Podjęcie warunkowo umorzonego postępowania karnego można podzielić na obligatoryjne oraz fakultatywne.
Obligatoryjnie sąd podejmuje postępowanie karne, gdy sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany. Ponadto, sąd podejmuje postępowanie, gdy sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek publiczny, uchyla się od dozoru, nie wykonuje nałożonego na niego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wywiązuje się z zawartej z pokrzywdzonym ugody po udzieleniu mu pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego. Niemniej nawet w tej sytuacji kodeks karny przewiduje odstępstwo od zasady obligatoryjnego podjęcia postępowania karnego, tj. gdy szczególne względy przemawiają przeciwko temu, co ma miejsce w sytuacji, gdy np. sprawca nie wykonał ugody – naprawnienia szkody – gdy obiektywnie nie ma możliwości finansowych ku temu, a podejmuje wszelkie starania o jej naprawienie.
Fakultatywnie sąd podejmuje postępowanie, gdy sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż przestępstwo umyślnie za które został prawomocnie skazany, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody. Fakultatywne podjęcie warunkowo umorzonego postępowania karnego również może nastąpić, gdy sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania karnego, ale jeszcze przed jego uprawomocnieniem rażąco narusza porządek prawny, a szczególnie, gdy popełnił w tym okresie przestępstwo.
Co istotne, warunkowo umorzonego postępowania karnego nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.
Podsumowanie
Jak wynika z powyższego, warunkowe umorzenie postępowania karnego, mimo, że jest korzystne dla sprawcy, nie oznacza, że sprawca nie może już ponieść odpowiedzialności karnej za swój czyn.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Jagienka Jaracz-Wilk
Jestem adwokatem przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Rzeszowie. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego na kierunkach prawo oraz administracja. Prowadzę sprawy rodzinne ze szczególnym uwzględnieniem spraw rozwodowych oraz alimentacyjnych. Zdobyte doświadczenie zawodowe wykorzystuję przeprowadzając również windykacje należności na rzecz Klientów Kancelarii.
