Na stronie Rządowego Centrum Legislacji w dniu 18 października 2021 r. opublikowany został projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa Unii Europejskiej, czyli tzw. sygnalistów, przygotowany przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej. Czym jest wspomniany projekt i jakie będą skutki wprowadzenia planowanych regulacji?
Projekt ustawy ma na celu wdrożenie do krajowego porządku prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii Europejskiej, czyli tzw. dyrektywy o sygnalistach, której maksymalny termin implementacji został wyznaczony do dnia 17 grudnia 2021 r.
[spis-tresci]
Kogo i czego dotyczą przepisy projektu ustawy o sygnalistach
Projekt ustawy reguluje trzy tryby możliwego postępowania tj. zgłoszenia lub ujawnienia naruszenia przepisów, czyli skierowanie zgłoszenia do pracodawcy, do organu publicznego (lub wyznaczonego organu centralnego) oraz ujawnienie publiczne. W tym zakresie projekt ustawy określa także tryb zgłaszania, podmioty, do których należy kierować zgłoszenie o naruszeniu, zasady postępowania w przypadku przyjęcia zgłoszenia oraz rodzaj i tryb podejmowanych działań następczych. Ustawa precyzuje także pojęcie działań odwetowych oraz konkretne środki ochrony zgłaszających.
Zgodnie z projektem ustawy sygnalistą może być pracownik lub były pracownik jak również osoba ubiegająca się o zatrudnienie, w zakresie nieprawidłowości, o których wiedzę powzięła w trakcie procesu rekrutacji, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej. Do grona sygnalistów zaliczyć należy także przedsiębiorców, akcjonariuszy lub wspólników, członków organów osoby prawnej, osoby świadczące pracę pod nadzorem lub kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym także na podstawie umowy cywilnoprawnej, jak również stażystów i wolontariuszy.
Zgłoszenia naruszeń, zgodnie z projektowanymi regulacjami, mają dotyczyć w szczególności nieprawidłowości stwierdzonych w związku z działalnością dotyczącą konkretnych obszarów i dziedzin prawa m.in.: prawa zamówień publicznych; usług, produktów i rynków finansowych, zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych, a także interesów finansowych Unii Europejskiej oraz rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych.
Co szczególnie ważne, pracodawca będzie mógł umożliwić w zakładzie pracy zgłaszanie innych naruszeń prawa niż naruszenia wskazane w przepisach, w tym dotyczących wewnętrznych regulacji lub standardów etycznych.
Głównym celem planowanych regulacji prawnych jest udzielenie ochrony przed ewentualnymi negatywnymi konsekwencjami zgłoszenia przez sygnalistę wykrytych nieprawidłowości. Ochrona ta przejawiać się będzie m.in. poprzez wprowadzenie zakazu działań odwetowych wobec sygnalisty, osób z nim powiązanych (np. członków rodziny) oraz osób pomagających w dokonaniu zgłoszenia. Osoby te mają być chronione przed wszelkimi przejawami niekorzystnego traktowania wywołanymi dokonaniem zgłoszenia, w szczególności przed odmową nawiązania lub rozwiązania stosunku pracy, odmową zawarcia kolejnej umowy (w sytuacji, gdy pracownik mógł mieć uzasadnione oczekiwania, że taka umowa zostanie zawarta), obniżeniem wynagrodzenia, wstrzymaniem awansu lub przeniesieniem pracownika na niższe stanowisko pracy.
Warunkiem koniecznym objęcia sygnalisty ochroną przewidzianą w planowanej ustawie jest przede wszystkim uzasadnione przekonanie osoby zgłaszającej, że zgłaszana nieprawidłowość jest prawdziwa w momencie jej zgłaszania.
Ochrona wynikająca z ustawy nie będzie stosowana m.in. do ochrony informacji niejawnych oraz w przypadku gdy informacja o naruszeniu prawa została zgłoszona na postawie przepisów odrębnych, w szczególności jako skarga lub zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa, jeżeli naruszenie prawa godzi wyłącznie w prawa zgłaszającego lub zgłoszenie naruszenia prawa następuje wyłącznie w indywidualnym interesie zgłaszającego, a także w odniesieniu do sprawcy naruszenia prawa, jeżeli na podstawie przepisów prawa osoba ta korzysta ze zwolnienia z odpowiedzialności lub złagodzenia kary w związku ze swoim zachowaniem po popełnieniu naruszenia prawa, w szczególności dobrowolnym ujawnieniem naruszenia prawa lub współpracą z organami ścigania lub innymi właściwymi organami.
Regulamin zgłoszeń wewnętrznych
Najważniejszym obowiązkiem pracodawcy jest ustalenie regulaminu zgłoszeń wewnętrznych, którego głównym zadaniem jest określenie sposobów przekazywania zgłoszeń, ich weryfikacji, ustanowienie obowiązku potwierdzenia zgłaszającemu przyjęcia zgłoszenia w terminie siedmiu dni oraz określenie ewentualnych działań następczych podejmowanych przez pracodawcę, których celem ma być zweryfikowanie zgłoszenia. Stworzenie regulaminu zgłoszeń wewnętrznych jest obowiązkowe dla pracodawców zatrudniających co najmniej 50 pracowników (z wyłączeniem m.in. pracodawców wykonujących działalność z zakresu usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska).
Zgłoszenia zewnętrzne i publiczne ujawnianie naruszeń
Projekt ustawy przewiduje także możliwość dokonywania tzw. zgłoszeń zewnętrznych (m.in. do Rzecznika Praw Obywatelskich) zarówno bezpośrednio jak i w momencie wyczerpania możliwości wewnętrznego kanału zgłoszeń. Obowiązkiem tego organu będzie także udzielanie informacji na temat ochrony sygnalistów jak również porad w tym zakresie.
Proponowane przez ustawodawcę rozwiązania przewidują także przyznanie sygnaliście uprawnienia do publicznego ujawnienia naruszeń, które będzie uprawnieniem o wyjątkowym charakterze, przysługującym jedynie w przypadku braku podjęcia odpowiednich działań lub nieprzekazania sygnaliście informacji zwrotnej czy innych nadzwyczajnych sytuacji wymienionych w projekcie ustawy.
Jakie obowiązki dla pracodawcy wynikają z projektu ustawy i kiedy należy je wdrożyć
Zgodnie z postanowieniami projektu ustawy obowiązkiem pracodawcy będzie ustalenie regulaminu zgłoszeń wewnętrznych, procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych, a także zapoznanie pracownika z treścią regulaminu zgłoszeń wewnętrznych przed dopuszczeniem go do pracy. Pracodawca będzie także zobowiązany do prowadzenie rejestru zgłoszeń.
Realizacja obowiązku ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych przez podmioty w sektorze prywatnym zatrudniające co najmniej 50 i nie więcej niż 250 pracowników następuje do dnia 17 grudnia 2023 r. W przypadku pracodawców zatrudniających więcej niż 249 pracowników brak przepisu przejściowego oznacza, że ci przedsiębiorcy zostaną objęciu ustawą i wynikającymi z niej obowiązkami od chwili wejścia w życie ustawy, które ma nastąpić po upływie czternastodniowego vacatio legis. Prawnicy Kancelarii adwokackiej TMH zajmują się kompleksowym przygotowaniem dokumentacji związanej z ochroną tzw. sygnalistów.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
