Utwór jest szczególnym przedmiotem zainteresowania prawa, gdyż jako element prawa własności intelektualnej chroni wytwory niematerialne stworzone przez człowieka. Ustawa o prawie autorskim wprowadza jednak pewne przesłanki warunkujące możliwość uznania konkretnego przejawu twórczości za utwór, a w konsekwencji przyznania mu ochrony prawnej. Przepisy ustawy o prawie autorskim statuują, że utwór musi charakteryzować się oryginalnością i indywidualnością, a także być przejawem działalności człowieka ustalonym w jakiejkolwiek formie. Ważne jest to, że katalog przedmiotów prawa autorskiego jest otwarty, co oznacza, że utworem może być wszystko, co spełnia przesłanki określone przepisami prawa.
Tym samym, rodzi się pytanie o to jaka jest granica uznawalności za utwory przejawów działalności twórczej, a dzisiejszy wpis skoncentrowany będzie wokół utworów niewynikających wprost z katalogu proponowanego przez ustawodawcę.
Ustawodawca wymienia, że przedmiotami prawa autorskiego są – przy spełnieniu przesłanek oryginalności i indywidualności – między innymi: utwory literackie, plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, muzyczne, sceniczne, audiowizualne, itp. Orzecznictwo sądów polskich w zakresie uznawania konkretnych dóbr niematerialnych za przedmioty ochrony na gruncie ustawy jest niezwykle szerokie. Wskazać można, dla przykładu, że za utwór uznaje się schemat platformy reklamy mobilnej, dokumentację techniczną, witrynę internetową, rozkłady kolejowe, książkę kucharską, nagrobek, kompozycję kwiatów, meble czy nawet pomysł badawczy, który jednak został skonkretyzowany (przejawiony na zewnątrz). Wobec tego należy mieć na uwadze, że o tym, czy dany utwór jest przedmiotem prawa autorskiego czy nie, decyduje wyłącznie spełnienie przez jego autora przesłanek wymaganych przez prawo, a nie to czy znajduje się w katalogu proponowanym przez ustawodawcę.
Spis treści
Jakie wymagania musi spełnić utwór w rozumieniu prawa autorskiego?
Przechodząc zaś do analizy poszczególnych cech utworu, na szczególną uwagę zasługuje przesłanka twórczości, z której kolejno można wywieść dwie istotne cechy – oryginalność oraz indywidualność. Oryginalny jest utwór, który jest przejawem działalności twórczej. Oryginalność zakłada pewną niepowtarzalność i odróżnialność danego dzieła od innych rozpowszechnionych wcześniej utworów. Oznacza to pewien wkład w dotychczasowy stan rzeczy nowymi elementami. Natomiast indywidualność utworu wskazuje, że w utworze odciśnięte jest „piętno” twórcy i przez ten fakt utwór jest statystycznie niepowtarzalny. Ta „niepowtarzalność” zakłada badanie, czy ów utwór już wcześniej nie powstał, oraz czy prawdopodobne jest, statystycznie, sporządzenie w przyszłości takiego samego dzieła przez inną osobę. W zasadzie ta koncepcja może się wydawać nieco sztuczna, dlatego w doktrynie prawa autorskiego przychylne stają się głosy za przyjęciem koncepcji intuicyjnego badania indywidualności utworu, która opiera się na odczuciu badającego co do posiadania piętna osobowości twórcy.
Niezależnie od przyjętych koncepcji, utworem nie może być przejaw działalności człowieka pozbawiony cech twórczych, czyli oryginalności i indywidualności, nawet jeżeli zamieszczony jest w katalogu proponowanym przez ustawodawcę (który to katalog nie przesądza jednoznacznie o tym czym jest utwór, ale daje czytelnikowi wskazówkę interpretacyjną, czym utwór może być).
Jakie dobro niematerialne nie jest przedmiotem prawa autorskiego?
Powyższe rozważania ukierunkowują bezpośrednio do zastanowienia się nad tym, jakiemu przejawowi działalności człowieka nie przysługiwać będzie miano utworu. W gruncie rzeczy są to wszystkie te działania, które nie cechują się oryginalnością ani indywidualnością. Mogą być to nawet utwory wymienione wprost przez ustawodawcę w przykładowym katalogu, ale nie charakteryzować się którąś z cech utworu. Najprostszym przykładem może być fotografia produktowa, która nie nosi cech indywidualności. Za taką koncepcją opowiedział się między innymi Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 19 lutego 2016 r. (sygn. akt I ACa 955/15), który spostrzegł, że zdjęcia wytwarzane według określonego wzorca (często w oparciu o ustawę), lub służące celom badawczym, dokumentacyjnym czy poglądowym, tracą cechy twórczości indywidualnej w rozumieniu przepisów ustawy o prawie autorskim (są to na przykład zdjęcia katalogowe, podręcznikowe, rentgenowskie, fotografie do dokumentów tożsamości, legitymacji, etc.).
Podsumowując, wyłącznie takie dobro niematerialne, które jest oryginalne (indywidualne) może być przedmiotem ochrony z punktu widzenia prawa autorskiego. Co ważne, nawet wymienienie konkretnego dobra w przykładowym katalogu wskazanym przez ustawodawcę nie przesądza od razu o jego twórczych cechach, a w konsekwencji o uznaniu za utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Wobec czego nawet fotografia, która – wydawać by się mogło – jest jaskrawym przykładem utworu, może nie spełniać przesłanek przedmiotu ochrony prawa autorskiego.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Andrzej Polak
Radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego. Wieloletnie doświadczenie zawodowe zdobywał już w trakcie studiów w renomowanych rzeszowskich kancelariach prawnych oraz jako konsultant i członek zarządu Uniwersyteckiej Poradni Prawnej działającej przy WPiA UR, a obecnie także jako radca prawny in-house w dużej spółce budowlanej. Z Kancelarią TMH współpracuje od 2018 roku. W pracy zajmuje się głównie prawem cywilnym, prawem spółek oraz obsługą prawną cudzoziemców. Zawodowo skupia się szczególnie na zagadnieniach z zakresu prawa budowlanego takich jak przygotowywanie, opiniowanie i negocjowanie umów o roboty budowlane, oraz prowadzenie postępowań sądowych z tego zakresu.
