Mater semper certa est, pater est, quem nuptiae demonstrant: Matka zawsze pewna jest, ojcem jest ten, na kogo wskazuje związek małżeński). Oto słynna paremia łacińska, według której ustala się pochodzenie dziecka. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym (KRO) istnieje domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki. Zdarzają się jednak przypadki w życiu codziennym, kiedy owo domniemanie jest kontrfaktyczne. Dziecko może o tym fakcie wiedzieć od samego początku. O tym, że osoba dotychczas uznawana przez dziecko za ojca, nie jest jego biologicznym ojcem, może się ono dowiedzieć również później. Jak wygląda wówczas zaprzeczenie ojcostwa?
Spis treści
Zaprzeczenie ojcostwa
Obecnie, z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa może wystąpić:
- Mąż matki w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę, nie później niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Pozywa wówczas matkę dziecka i dziecko, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko dziecku.
- Matka może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa swego męża w ciągu 6 miesięcy od urodzenia dziecka. Pozywa wówczas ojca i dziecko, a jeżeli ojciec nie żyje – dziecko.
- Dziecko po dojściu do pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża swojej matki, nie później jednak niż w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletności. Dziecko wytacza wówczas powództwo przeciwko mężowi matki domniemanemu ojcu i matce, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko mężowi matki. Gdyby domniemany ojciec nie żył, powództwo należy wytoczyć przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
- Prokurator na mocy art. 86 KRO, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. Wytoczenie powództwa nie jest przy tym możliwe po śmierci dziecka.
Wystąpienie z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa przez dziecko
W niniejszym artykule zostanie szerzej omówiona kwestia wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa przez dziecko. Powództwo to zostało uregulowane w art. 70 § 1 KRO. Jest to jedyny środek prawny, którym dziecko może się posłużyć do obalenia domniemania pochodzenia od męża swojej matki. Wskazany w nim trzyletni termin do wytoczenia przedmiotowego powództwa ma charakter zawity.
W związku z powyższym, jeżeli dziecko po ukończeniu 21 roku życia, dowie się, że mężczyzna, który go wychowywał nie jest jego biologicznym ojcem, nie ma legitymacji procesowej do samodzielnego wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. W takiej sytuacji, w myśl art. 70 § 1 KRO, sąd z urzędu stwierdza upływu czasu i w konsekwencji oddala powództwo. Jedyną możliwością w takim wypadku jest wystąpienie do prokuratora z wnioskiem o wytoczenie takiego powództwa, na podstawie art. 86 KRO. Jednakże wtedy wytoczenie powództwa pozostaje jedynie w gestii Prokuratora. Jeżeli stwierdzi on, że nie zaistniały przesłanki w postaci dobra dziecka lub ochrony interesu społecznego, nie wystąpi on z przedmiotowym powództwem do sądu. W takiej sytuacji dziecko pozostaje w zasadzie pozbawione możliwości ustalenia swojej tożsamości, ale czy na pewno?
Najnowsze orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
Przedmiotowe zagadnienie zostało poddane kontroli pod względem jego zgodności z Konstytucją. Rozważając przedmiotowe zagadnienie, Trybunał Konstytucyjny wskazał w niedawnym wyroku przede wszystkim, iż na gruncie konstytucyjnym można mówić o prawie każdego człowieka do poznania i prawnego uznania własnej tożsamości biologicznej. Jest to szczególne prawo podmiotowe i pozostaje w ścisłym związku z prawem do prawnej ochrony godności człowieka wyrażonym w art. 30 Konstytucji oraz prawem do prawnej ochrony życia prywatnego i rodzinnego określonego w art. 47 Konstytucji.
Orzeczenie w sprawie SK 18/17
Analizując zgodność wskazanego przepisu z Konstytucją, Trybunał dostrzegł, że przyjęcie daty uzyskania przez dziecko pełnoletności jako początku biegu 3-letniego terminu zawitego do wytoczenia przez nie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa wyraża zamiar ustawodawcy ustabilizowania – możliwie szybko i ostatecznie – prawnego statusu dziecka oraz osób pozostających z nim w relacji rodzinnej. Jednakże pewność prawna nie powinna przeważać nad konstytucyjnym prawem poznana i prawnego uznania swojego pochodzenia w zgodzie z prawdą biologiczną.
Prawa do poznania i prawnego uznania własnej tożsamości biologicznej
Trybunał zauważył, że moment osiągnięcia pełnoletności nie zawsze stanowi relewantne kryterium do ustalenia początku biegu tego terminu. Sprawdza się ono, gdy ddy dziecko dowiaduje się o tym, że mąż matki nie jest jego ojcem, przed osiągnięciem pełnoletności. Podobnie jest w sytuacji, gdy informację tę poweźmie ono w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletniości. W myśl orzeczenia Trybunału, przyjęcie za początek biegu terminu zawitego do wytoczenia przez pełnoletnie dziecko powództwa o zaprzeczenie ojcostwa męża matki kryterium, którym jest osiągnięcie przez dziecko pełnoletności – niezależnie od tego, czy w tym terminie dziecko uzyskało informacje, które mogą świadczyć o tym, że nie pochodzi od męża matki – jest jedynie pozornym środkiem realizacji konstytucyjnego prawa każdego człowieka do poznania i prawnego uznania własnej tożsamości biologicznej.
Posłużenie się takim rozwiązaniem ustawowym prowadzi do zamknięcia jedynej przewidzianej przez prawo drogi do obalenia domniemania prawnego pochodzenia od męża matki we wszystkich tych przypadkach, gdy w terminie przewidzianym w art. 70 § 1 KRO dziecko nie miało informacji świadczących o innym jego biologicznym pochodzeniu. Taki automatyzm sposobu liczenia terminu nie zapewnia należytej ochrony prawnej życia prywatnego i rodzinnego oraz godzi w istotę prawa do decydowania o życiu osobistym. Trybunał orzekł w konsekwencji, że art. 70 § 1 KRO w zakresie, w jakim określa termin do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa męża matki niezależnie od daty powzięcia wiadomości przez pełnoletnie dziecko o tym, że nie pochodzi od męża matki, jest niezgodny z art. 30 w związku z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Podsumowanie
Powyższy wyrok, po jego wejściu w życie, zmienia dotychczasowy sposób liczenia terminu do wytoczenia powództwa. Będzie on bowiem liczony od daty, w której dziecko pełnoletnie dowiedziało się, że nie pochodzi od męża swojej matki. Natomiast w przypadku dziecka, które dowiedziało się o swoim rzeczywistym pochodzeniu przed dojściem do pełnoletności, termin liczony będzie nadal od dnia osiągnięcia przez nie pełnoletności.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Julia Bonusiak
Jestem aplikantem radcowskim przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Rzeszowie. Specjalizuje się w zakresie zagadnień prawa bankowego, windykacji należności Klientów, prawa cywilnego oraz wsparciem w obsłudze prawnej podmiotów gospodarczych.