Alimenty są jedną z najpowszechniejszych spraw jeśli chodzi o prawo rodzinne. Podobnie jak rozwód. Wśród szeregu możliwych roszczeń o charakterze alimentacyjnym szczególną doniosłością odznaczają się roszczenia uregulowane w przepisach art. 133 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej również jako: „k.r.o.”) oraz art. 135 k.r.o. o dostarczenie środków utrzymania, jakie przysługują dzieciom wobec rodziców. Z uwagi na fakt, że najczęściej spotykanym w praktyce obowiązkiem alimentacyjnym jest obowiązek rodziców wobec dzieci, właśnie temu zagadnieniu zostanie poświęcony niniejszy artykuł.
Czym są alimenty na dziecko ?
W myśl art. 128 k.r.o., przez pojęcie obowiązku alimentacyjnego, należy rozumieć obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania, do którego zobowiązani są rodzice względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Instytucja obowiązku alimentacyjnego ma zatem na celu dostarczenie uprawnionemu przez zobowiązanego środków utrzymania, czyli środków niezbędnych do zaspokojenia jego potrzeb tj. przede wszystkim w zakresie wyżywienia, utrzymania mieszkania, odzieży, leczenia oraz środków higienicznych. W przypadku małoletnich dzieci obowiązek alimentacyjny obejmuje także obowiązek zapewnienia środków wychowania, czyli środków służących odpowiedniemu rozwojowi umysłowemu i fizycznemu dziecka. Obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa, na które wskazuje art. 128 k.r.o., a także z innych więzi o charakterze osobistym, z którymi przepisy k.r.o. wiążą jego istnienie.
Podstawą alimentów obciążających rodziców względem dziecka jest art. 133 k.r.o., zgodnie z którym:
§ 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
§ 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.
§ 3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Jak wynika z treści przywołanego przepisu do przesłanek powstania obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dzieci należy zaliczyć stan potrzeby tj. stan niesamodzielności lub stan niedostatku dziecka oraz możliwość świadczenia alimentacyjnego po stronie zobowiązanego. Zgodnie z orzecznictwem sądów powszechnych za niedostatek należy rozumieć stan, w którym uprawniony nie może własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. W konsekwencji przesłanka niedostatku jest ściśle związana z pojęciem usprawiedliwionych potrzeb, które w myśl art. 135 § 1 k.r.o. są podstawą wyznaczenia zakresu świadczeń alimentacyjnych. Należy pamiętać, że zaspokajanie potrzeb uprawnionego w pierwszej kolejności powinno być zaspokojone jego „własnymi siłami” z kolei dochody, o których mowa w art. 133 § 1 zd. ost. k.r.o., mają szerokie znaczenie i obejmują wszystko, co osoba uprawniona do alimentacji otrzymuje na podstawie jakiegokolwiek własnego tytułu prawnego i co może być zużyte na zaspokojenie jej usprawiedliwionych potrzeb.
W tym miejscu należy również wskazać, że alimenty przysługują zarówno dzieciom pochodzącym ze związków małżeńskich jak i dzieciom ze związków nieformalnych. Co ważne, obowiązek alimentacyjny względem dziecka pozamałżeńskiego nie powstaje dopiero w momencie uznania dziecka lub sądowego ustalenia ojcostwa, lecz istnieje już od chwili urodzenia dziecka. Dodatkowo należy zaznaczyć, że ojciec dziecka pozamałżeńskiego jest, tak samo jak ojciec dziecka pochodzącego ze związku małżeńskiego, zobowiązany do partycypowania we wszystkich wydatkach związanych z ciążą i porodem oraz kosztach trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie poporodowym (a z ważnych powodów również w okresie przekraczającym trzy miesiące). Matka dziecka może także żądać pokrycia przez ojca części innych koniecznych wydatków lub strat poniesionych w związku z ciążą lub porodem.
Co ważne, przepisy art. 133 § 1 k.r.o. mają także pełne zastosowanie do obowiązku alimentacyjnego przysposabiającego względem przysposobionego, który powstaje z chwilą przysposobienia.
Kto płaci alimenty ?
Jak wynika z treści art. 128 k.r.o. obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej, czyli wstępnych i zstępnych, bez ograniczeń dotyczących stopnia pokrewieństwa. Zgodnie z art. art. 617 § 1 k.r.o. krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Obowiązek alimentacyjny obciąża także rodzeństwo, w tym rodzeństwo przyrodnie lecz nie obciąża innych krewnych w linii bocznej. Odnosząc się do tematu niniejszego wpisu należy wskazać, że obowiązek płacenia alimentów na rzecz dziecka obciąża zarówno matkę jak i ojca, którzy zostali wpisani w akcie urodzenia dziecka jako matka i ojciec przy czym, co do zasady pierwszą osobą, która jest zobowiązana do płacenia alimentów na dziecko, jest rodzic, który nie sprawuje nad dzieckiem bezpośredniej opieki. W Polsce w przeważającej części rodzicem zobowiązanym do płacenia alimentów jest ojciec dziecka, ale, oczywiście zdarzają się również przypadki, w których to matka dziecka płaci alimenty na dziecko pozostające pod opieką ojca.
Jak uzyskać alimenty na dziecko ?
Odnosząc się do możliwości uzyskania alimentów na rzecz dziecka należy rozróżnić dwie sytuacje – gdy rodzice dziecka byli małżeństwem oraz gdy pozostawali w nieformalnym związku. W przypadku małżonków to podczas rozwodu, ten z rodziców u którego dziecko nie będzie zamieszkiwało na stałe, zostanie zobowiązany do łożenia na jego utrzymanie a rozstrzygnięcie w tym przedmiocie znajdzie się w wyroku rozwodowym. Sądem właściwym do rozstrzygnięcia tej kwestii będzie Sąd Okręgowy, przed którym toczyć się będzie postępowanie rozwodowe.
W tym kontekście warto także wskazać, że w praktyce sądowej przyjmuje się, że sąd ma obowiązek rozstrzygnięcia w wyroku rozwodowym o wysokości alimentów na rzecz małoletnich dzieci, które będą świadczone przez rodzica, któremu nie powierzono opieki nad dziećmi i to niezależnie od stanowiska wyrażonego przez drugiego rodzica, czy jego dążenia do samodzielnego utrzymywania dziecka. Co za tym idzie nawet jeśli małżonek, przy którym dziecko ma pozostać nie wyrazi chęci przyjmowania od drugiego z rodziców alimentów sąd i tak musi określić w jakiej wysokości alimenty będą przysługiwały. Takie stanowisko podzielił także Sąd Najwyższy orzekając, że złożone w sprawie rozwodowej przez matkę dziecka oświadczenie, że wnosi ona aby dziecko zostało jej powierzone na jej „wyłączny koszt” jest pozbawione jakiegokolwiek znaczenia, ponieważ żadne z rodziców, ani inny przedstawiciel ustawowy dziecka, nie może ważnie zrzec się z góry w jego imieniu roszczeń alimentacyjnych, jakie służą dziecku do obojga rodziców. Co ważne, w przypadku, gdy rodzice dziecka zgodnie ustalili sposób pokrywania wydatków związanych z utrzymaniem dziecka, sąd rozstrzyga o sposobie ponoszenia tych kosztów zgodnie z zawartym porozumieniem, oczywiście jeśli nie sprzeciwiają się temu zasady współżycia społecznego.
W tym miejscu należy także wskazać, że z praktyki sądowej wynika, że w wyroku rozwodowym sąd rozstrzyga o alimentach na rzecz dziecka także wtedy, kiedy rozstrzygnięto tę kwestię w innym poprzednio wydanym wyroku lub ugodzie zatwierdzonej przez sąd. W takim przypadku, aby uniknąć istnienia dwóch tytułów wykonawczych, sąd w wyroku rozwodowym wskazuje poprzedni wyrok (lub ugodę) orzekający w przedmiocie obowiązku alimentacyjnego i odpowiednio zasądza alimenty w tej samej lub innej wysokości.
W przypadku osób pozostających w nieformalnym związku w celu uzyskania alimentów na niepełnoletnie dziecko, przedstawiciel ustawowy dziecka powinien wystąpić w jego imieniu do Sądu Rejonowego, właściwego według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej (dziecka) z pozwem o alimenty. Należy pamiętać, że jeśli dochodzimy alimentów na dziecko, to formalnie powodem w sprawie jest właśnie małoletni reprezentowany przez przedstawiciela ustawowego, którym z reguły jest ten z rodziców, z którym dziecko mieszka na stałe. W przypadku dziecka, które osiągnęło pełnoletność nie jest wymagana reprezentacja przedstawiciela ustawowego co oznacza, że dziecko może złożyć pozew o alimenty samodzielnie.
Prócz obligatoryjnych elementów pozwu określonych przepisami prawa (w szczególności w art. 126 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego) w pozwie o alimenty należy wskazać m.in. jakiej kwoty domagamy się tytułem alimentów oraz szczegółowo opisać co wchodzi w jej skład. Ponadto, w uzasadnieniu pozwu warto opisać stan faktyczny sprawy, wskazać fakty, na których Powód opiera swoje żądanie i które mają istotne znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy a także jakie możliwości zarobkowe i majątkowe posiada pozwany tj. w szczególności jakie posiada wykształcenie, doświadczenie zawodowe, gdzie pracuje oraz jakie składniki majątku posiada. W przypadku, gdy składający pozew nie posiada informacji na temat możliwości zarobkowych zobowiązanego może oczywiście złożyć odpowiednie wnioski dowodowe. Ponadto, do pozwu warto również załączyć rachunki, faktury oraz inne dokumenty, które będą stanowić dowód wydatków ponoszonych na pokrycie usprawiedliwionych potrzeb dziecka. By prawidłowo uzasadnić żądanie pozwu należy skupić się na faktach, które mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy a co za tym idzie należy zwrócić szczególną uwagę na przesłanki zaistnienia roszczenia, które sąd będzie brał pod uwagę przy rozstrzyganiu o istnieniu roszczenia alimentacyjnego oraz określaniu jego wysokości.
Zgodnie z treścią przytoczonego wyżej art. 133 § 1 k.r.o. „Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania”. Co za tym idzie, w pierwszej kolejności należy wskazać, że roszczenie alimentacyjne opieramy na tym, że pozwany jest rodzicem dziecka, zatem jako rodzic jest zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych względem swojego dziecka. W uzasadnieniu pozwu należy także opisać, czy do tej pory były płacone przez pozwanego alimenty na dziecko, a jeśli tak to w jakiej wysokości a także wskazać jaka jest sytuacja życiowa dziecka, czyli np. ile ma lat, czy chodzi do szkoły lub przedszkola, czy na coś choruje itd. Następnie, w uzasadnieniu należy określić jakie są miesięczne koszty utrzymania dziecka obejmujące usprawiedliwione potrzeby dziecka, czyli jaka kwota miesięcznie przeznaczana jest na zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb małoletniego z wyszczególnieniem przeznaczenia wydanych środków. To jakie potrzeby rodzic wskaże jako uzasadnione, zależy od indywidualnej sytuacji dziecka. Na koniec w pozwie o alimenty warto określić jak wygląda kwestia sprawowania opieki nad dzieckiem oraz kontaktów pozwanego rodzica z dzieckiem. Z punktu widzenia obowiązku alimentacyjnego kwestia kontaktów pozwanego z dzieckiem ma duże znaczenie przez wzgląd na fakt, że obowiązek alimentacyjny dotyczy obojga rodziców jednak jego wykonanie względem dziecka, które nie jest w stanie się samodzielnie utrzymać, może polegać w całości lub części na osobistych staraniach o utrzymanie lub wychowanie małoletniego a w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub części kosztów utrzymania i wychowania uprawnionego.
Ile wynoszą alimenty ?
Jak zostało już wspomniane wyżej, określając kwotę należnych alimentów sąd opiera się przede wszystkim na dwóch przesłankach, do których należy zaliczyć usprawiedliwione potrzeby dziecka oraz możliwości zarobkowe zobowiązanego. Zgodnie z orzecznictwem:
„Stosownie do przepisu art. 135 § 1 krio zakres świadczeń alimentacyjnych wyznaczają z jednej strony usprawiedliwione potrzeby uprawnionego, z drugiej strony zaś możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Współzależność między tymi dwoma czynnikami wyraża się w tym, że usprawiedliwione potrzeby uprawnionego powinny być zaspokojone w takim zakresie, w jakim pozwalają na to możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego (por. wyr. SN z 10.10.1969 r., III CRN 350/69, OSNPG 1970, Nr 2, poz. 15). Dopiero więc ustalenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego, następnie zaś porównanie tych wartości umożliwia ustalenie, czy i w jakim zakresie potrzeby uprawnionego mogą być zaspokojone przez zobowiązanego”
(wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 22 sierpnia 2013 roku, sygn. akt II Ca 475/13).
Przez usprawiedliwione potrzeby dziecka należy rozumieć nie tylko potrzeby fizyczne ale również duchowe a co za tym idzie orzekając sąd weźmie pod uwagę nie tylko koszty utrzymania, na które składać się będą wydatki na żywność, odzież czy lekarstwa ale również te związane z hobby dziecka czy jego rozwojem intelektualnym. Dziecko musi mieć także zagwarantowaną możliwość realizacji potrzeb edukacyjnych w tym np. poprzez umożliwienie zakupu podręczników i innych pomocy szkolnych. Nie można też zapominać, że również potrzeby wypoczynku i rozrywki są ważnym elementem, który weźmie pod uwagę sąd rozstrzygający w sprawie.
Warto pamiętać, że na zakres świadczeń alimentacyjnych nie mają wpływu świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji, świadczenia, wydatki i inne środki finansowe związane z umieszczeniem dziecka w pieczy zastępczej, świadczenie wychowawcze, świadczenia rodzinne, rodzicielskie świadczenie uzupełniające.
Do kiedy trzeba płacić alimenty na dziecko ?
Obowiązek alimentacyjny jest zazwyczaj obowiązkiem ograniczonym w czasie i trwa tak dług, jak długo dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Wbrew powszechnie panującemu przekonaniu przepisy prawa nie określają konkretnego wieku, po którego osiągnięciu rodzice nie będą musieli już płacić alimentów. Ponieważ wygaśnięcie obowiązku płacenia alimentów na rzecz dziecka zależy od wielu indywidualnych okoliczności, nie jest możliwe określenie, jak długo obowiązek alimentacyjny będzie istniał. Niemniej, zgodnie z ogólną zasadą, obowiązek alimentacyjny będzie trwał tak długo, jak długo dziecko nie będzie w stanie utrzymać się samodzielnie a osiągnięcie pełnoletności nie spowoduje wygaśnięcia obowiązku łożenia na utrzymanie dziecka, oczywiście jeżeli dziecko dokłada należytych starań w celu osiągnięcia w przyszłości możliwości samodzielnego utrzymania. Należy jednak pamiętać, że może się również zdarzyć, że obowiązek alimentacyjny nigdy nie wygaśnie szczególnie w sytuacji, gdy dziecko nigdy nie będzie w stanie się samodzielnie utrzymać z uwagi na ciężką chorobę lub niepełnosprawność. W takiej sytuacji obowiązek alimentacyjny będzie istniał nawet, gdy dziecko zawrze związek małżeński z tą różnicą, że wtedy pierwszym zobowiązanym do płacenia alimentów będzie małżonek dziecka.
Kiedy nie należą się alimenty ?
Jak wskazano wyżej aby sąd przyznał alimenty na rzecz małoletniego dziecka muszą być spełnione ściśle określone przesłanki. Co za tym idzie, w momencie, gdy warunki zaistnienia obowiązku alimentacyjnego nie zostaną spełnione, obowiązek ten nie powstanie. Jednak, nawet w przypadku, gdy obowiązek alimentacyjny już istnieje zobowiązany może się od niego uchylić np. w przypadku, gdy wykaże, że pomoc finansowa, której udziela uprawnionemu w postaci świadczenia alimentacyjnego powoduje nadmierny uszczerbek finansowy albo też, udowodni, że dziecko celowo nie chce się usamodzielnić. Należy jednak pamiętać, że nawet w przypadku, gdy zobowiązany posiada bardzo niskie dochody nie zostanie on automatycznie zwolniony z obowiązku alimentacyjnego. Rodzice mają obowiązek utrzymywać dziecko nawet jeśli jest już pełnoletnie ale chce się nadal uczyć. Celowe unikanie usamodzielnienia można wykazać np. poprzez udowodnienie, że dziecko zaniedbuje studia, czy nie zdaje egzaminów w terminie.
Alimenty Adwokat Rzeszów – Pomoc
Podsumowując należy zauważyć, że problematyka dotycząca alimentów płaconych przez rodziców wobec dzieci jest niezwykle złożona a jej nieznajomość może rzutować zarówno na sytuację osobistą zobowiązanego jak i uprawnionego. Dlatego, jeśli dotyczy Państwa to zagadnienie, zarówno z perspektywy zobowiązanego jaki i uprawnionego, zachęcamy do skorzystania z profesjonalnej pomocy prawnej świadczonej w tym zakresie.
Zapraszamy do zapoznania się z ofertą naszej kancelarii w zakresie spraw rodzinnych i majątkowych. Bezpośredni kontakt z biurem kancelarii – tel. 570 420 373 lub e-mail kancelaria@ktmh.pl. Biura naszej kancelarii znajdują się w Rzeszowie i Krakowie.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
