Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy (dalej „k.r.o.”) reguluje wszechstronnie kwestie związane z rozwodem. Zgodnie z ogólną zasadą przy orzekaniu rozwodu Sąd ustala, który z małżonków jest winny rozkładowi pożycia małżeńskiego. W niniejszym artykule zostanie szczegółowo omówiona kwestia winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego oraz ewentualne konsekwencje jej ustalenia.
Spis treści
Wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego
Wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego sprowadza się w zasadzie do oceny przez Sąd, który z małżonków swoim zachowaniem doprowadził do trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego (będącego ogólną przesłanką rozwodową). Zaznaczyć należy, że katalog zachowań małżonków, które w praktyce mogą być uznawane za zawinione jest otwarty, a ich ocena każdorazowo leży w gestii Sądu orzekającego. Niemiej w tym miejscu wskazane zostaną zachowania, które w praktyce pojawiają się najczęściej i są uznawane za zawinione, a należą do nich w szczególności: przemoc fizyczna i psychiczna w stosunku do rodziny, nadużywanie alkoholu oraz pozostałych uzależniających używek (np. narkotyków i dopalaczy), zdrada małżeńska oraz nieuczciwość małżeńska (np. zatajanie informacji o zobowiązaniach finansowych oraz zaciągniętych kredytach), nieprzyczynianie się do zaspokajania potrzeb finansowych rodziny (np. poprzez długotrwałe pozostawanie bez pracy w sytuacji, gdy obiektywnie małżonek posiada możliwości do jej podjęcia) oraz, co pośrednio wiąże się z poprzednim punktem również zaniedbywanie rodziny (np. zupełny brak poświęcania czasu rodzinie).
Orzecznictwo sądowe przyjmuje, że orzekając w przedmiocie winy sąd musi ustalić czy występuje sprzeczność zachowania się albo postępowania małżonka z normami prawnymi lub zasadami współżycia, określającymi obowiązki małżonków, a sprzeczności tej towarzyszy umyślność lub niedbalstwo tegoż małżonka. Pomiędzy takim zachowaniem się lub postępowaniem małżonka, a powstałym rozkładem pożycia małżeńskiego musi przy tym istnieć związek przyczynowy. Nie każde zatem naruszenie obowiązków małżeńskich stanowić będzie o winie danego małżonka. Relewantne będzie tylko to, które miało wpływ na spowodowanie rozkładu pożycia małżeńskiego” (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 12 marca 2010 r., sygn. akt I ACa 35/10).
Rozwód z wyłącznej winy jednego z małżonków
Często zdarza się, że małżonkowie domagają się rozwodu z wyłącznej winy drugiego z małżonków, niemniej w praktyce uzyskanie takiego orzeczenia jest niezwykle trudne do osiągnięcia, co wynika przede wszystkim z faktu, że przepisy k.r.o. nie wprowadzają stopnia winy. W konsekwencji ustalenie nawet niewielkiego zawinienia drugiego z małżonków, wynoszącego choćby 1% winy, oznacza, że Sąd orzeknie rozwód z winy obojga małżonków. Niemniej, gdyby po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, udało się ustalić wyłączną winę jednego z małżonków, to niesie ona za sobą doniosłe konsekwencje prawne.
Po pierwsze, zgodnie z art. 56 § 3 k.r.o. jest negatywną przesłanką do orzeczenia rozwodu, co oznacza, rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. W Wytycznych Uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1968 r., sygn. akt III CZP 70/66 (teza IV) Sąd Najwyższy podkreślił, że “motywem zakazu rozwodu na żądanie małżonka wyłącznie winnego rozkładu są względy natury społeczno-wychowawczej, które nie pozwalają na orzeczenie rozwodu wówczas, gdy mogłoby to stać się zachętą do samowolnego zrywania małżeństw lub lekceważenia obowiązków rodzinnych”. Zgoda na rozwód drugiego z małżonków musi być aktualna w chwili wyrokowania. Powyższe oznacza, że może mieć miejsce sytuacja, w której w toku procesu małżonek wyraża zgodę na rozwód, natomiast przed zamknięciem rozprawy zgodę tę z pewnych względów cofa. Co więcej, zgoda może być cofnięta również do zamknięcia rozprawy apelacyjnej.
Kolejną konsekwencją orzeczenia wyroku z wyłącznej winy jednego z małżonków jest, że Sąd na żądanie małżonka niewinnego, może zasądzić od małżonka ponoszącego winę alimenty służące wyrównaniu jego sytuacji finansowej. Obowiązek ten nie jest przy tym ograniczony w czasie, co oznacza, że może trwać aż do momentu ponownego zwarcia małżeństwa przez uprawnionego małżonka, a nawet do jego śmierci. Małżonek wyłącznie winny nie może natomiast żądać alimentów od małżonka niewinnego w żadnej sytuacji. Uznanie wyłącznej winy jednego z małżonków pozostaje natomiast bez wpływu na kwestie związane z podziałem majątku po rozwodzie, czy też na kwestie władzy rodzicielskiej oraz kontakty z dziećmi.
Rozwód w winy obojga małżonków
Jak zostało wskazane powyżej, przepisy k.r.o. nie wprowadzają możliwości stopniowania winy, wobec czego nawet minimalne zawinienie jednego z małżonków oznacza, że winę za rozkład pożycia małżeńskiego małżonkowie ponoszą wspólnie. Można wskazać następujący przykład: jeden z małżonków nadmiernie spożywa alkohol, drugi z nich sytuację tę regularnie wykorzystuje i wszczyna awantury. W takiej sytuacji, mimo, że zachowanie małżonka spożywającego alkohol w żadnym wypadku nie zasługuje na aprobatę, to również zachowanie drugiego z nich może wpływać na rozkład pożycia między małżonkami. Orzeczenie rozwodu z winy obojga małżonków powoduje, że obydwoje byli małżonkowie mogą żądać wzajemnie od siebie alimentów, ale tylko w sytuacji, gdy znajdują się w niedostatku, gdyż alimenty te mają służyć zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych, a nie, tak jak we wcześniejszym akapicie, wyrównaniu poziomu życia. Jedyną przesłanką orzeczenia alimentów w tym przypadku jest pozostawanie przez małżonka w niedostatku.
Rozwód bez orzekania o winie
Zgodnie z art. 57 § 1 k.r.o. na zgodne żądanie małżonków Sąd zaniecha orzekania o winie. W konsekwencji powyższego następują takie skutki jakby żaden z małżonków nie ponosił winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego. Wskazać należy, że rozwód bez orzekania o winie jest najszybszym (bowiem w praktyce kończy się na jednej, dwóch rozprawach) oraz najtańszym modelem rozstania pomiędzy małżonkami (w wypadku orzeczenia rozwodu bez orzekania o winie, Sąd zwraca połowę uiszczonej opłaty od pozwu małżonkowi, który wnosił pozew, tj. 300,00 zł). W przypadku rozwodu bez orzekania o winie tak samo jak w przypadku rozwodu z winy obydwojga małżonków, byli małżonkowie mogą żądać wzajemnie od siebie alimentów w przypadku, gdy znajdują się w niedostatku. Obowiązek ten jest jednak ograniczony w czasie i wynosi, co do zasady 5 lat od uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, niemniej w wyjątkowych okolicznościach okres ten może ulec przedłużeniu na wniosek uprawnionego małżonka.
Podsumowanie
Jak wskazano powyżej, wina w postępowaniu rozwodowym ma doniosłe znaczenie dla całego postępowania, natomiast uznanie jednego z małżonków wyłącznie winnego, uznanie winy obojga małżonków, jak również brak orzekania o winie przez Sąd niesie za sobą późniejsze konsekwencje dla rozwiedzionych małżonków.
Zapraszamy do zapoznania się z ofertą naszej kancelarii w zakresie spraw o rozwód w Rzeszowie. Bezpośredni kontakt z biurem kancelarii - tel. 570 420 373 lub e-mail kancelaria@ktmh.pl. Biura naszej kancelarii znajdują się w Rzeszowie i Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).
Jagienka Jaracz-Wilk
Jestem adwokatem przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Rzeszowie. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego na kierunkach prawo oraz administracja. Prowadzę sprawy rodzinne ze szczególnym uwzględnieniem spraw rozwodowych oraz alimentacyjnych. Zdobyte doświadczenie zawodowe wykorzystuję przeprowadzając również windykacje należności na rzecz Klientów Kancelarii.
