Zabezpieczenie towaru odgrywa kluczową rolę dla bezpieczeństwa transportu oraz jego prawidłowego wykonania. Często jednak pojawia się sytuacja, w której na skutek nieodpowiedniej ochrony powstaje szkoda w towarze w postaci jego uszkodzenia, częściowej lub całkowitej utraty. Rodzi się wówczas pytanie, na wskutek czyjego zaniechania powstaje szkoda i kto za nią odpowiada?
Spis treści
Jakie przepisy regulują stosunki prawne wynikające z umowy przewozu?
Kluczowymi aktami prawnymi szczegółowo regulującymi prawo transportowe w Polsce są:
- Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) z dnia 19 maja 1956 r. (dalej jako: „Konwencja CMR”),
- Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (dalej jako: „Prawo przewozowe”).
Aby dobrze zrozumieć specyfikę tychże regulacji, należy wskazać, że Konwencja CMR ma zastosowanie w sytuacji wykonywania przewozu międzynarodowego, czyli takiego, w którego przypadku miejsce nadania towaru oraz cel jego przeznaczenia znajdują się w dwóch różnych krajach, jeśli choćby jedno z nich jest stroną Konwencji CMR. Jeśli zaś mowa o transporcie krajowym, dokonywanym tylko i wyłącznie na terenie Polski, regulacją prawną będzie Prawo Przewozowe.
Jakie są granice odpowiedzialności cywilnej przewoźnika?
Zgodnie z regulacjami Konwencji CMR przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie albo zniszczenie towaru (art. 17 Konwencji CMR). Prawo przewozowe wskazuje dodatkowo, że „Przewoźnik ponosi odpowiedzialność za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki powstałe od przyjęcia jej do przewozu aż do jej wydania oraz za opóźnienie w przewozie przesyłki.” (art. 65 § 1 Prawa przewozowego).
Odpowiedzialność przewoźnika jest odpowiedzialnością kontraktową, co oznacza, że wynika z umowy przewozu. Odpowiedzialność ta może być oparta na zasadzie winy lub na zasadzie ryzyka. Podstawową cechą odpowiedzialności na zasadzie ryzyka jest założenie, że przewoźnik ponosi odpowiedzialność za to co w przyszłości może się wydarzyć. Co to znaczy dla przewoźnika? Oznacza to tyle, że brak winy w powstaniu szkody nie zawsze będzie zwalniał z odpowiedzialności za nią. O ile w przypadku odpowiedzialności ponoszonej na zasadzie winy sytuacja jest w miarę prosta, ponieważ można ją przypisać jedynie w przypadku, gdy szkoda faktycznie powstała przez zawinienie przewoźnika, a wyłącza ją po prostu udowodnienie braku takiego zawinienia, o tyle w przypadku zasady ryzyka od odpowiedzialności może zwolnić jedynie wystąpienie szczególnych przesłanek.. Zalicza się do nich m.in.: siłę wyższą, wyłączną winę poszkodowanego oraz wyłączną winę osoby trzeciej, za którą przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności, czyli nie łączy go z nią żaden stosunek prawny. Posługując się przesłanką powstania siły wyższej należy udowodnić, że pomiędzy zdarzeniem mającym jej cechy a powstaniem szkody istnieje związek przyczynowy, czyli szkoda nie powstałaby gdyby dane zdarzenie nie zaistniało.
Kto odpowiada za szkodę powstałą w wyniku nieprawidłowego załadowania i zabezpieczenia towaru?
Wbrew powszechnie panującej opinii to nie przewoźnik jest odpowiedzialny za załadunek i zabezpieczenie towaru lecz nadawca. W świetle obowiązujących przepisów Prawa przewozowego, jeśli umowa pomiędzy nadawcą a przewoźnikiem lub przepisy szczególne nie stanowią inaczej, czynności należące do załadunku lub rozładunku należą odpowiednio do nadawcy lub odbiorcy towaru, a osoba je wykonująca jest zobowiązana do wykonania ich w taki sposób, by odpowiadały przepisom ruchu drogowego oraz zapewniały bezpieczny przewóz (art. 43 Prawa przewozowego). Również Konwencja CMR uwalnia przewoźnika od odpowiedzialności za szkodę powstałą, jeżeli zaginięcie lub uszkodzenie towaru miało bezpośredni związek z manipulowaniem, ładowaniem, rozmieszczeniem lub wyładowywaniem towaru przez nadawcę, odbiorcę lub osoby przez nich wskazane do wykonania tych czynności. Stosowanie tych regulacji prawnych zostaje wyłączone w sytuacji gdy, przewoźnik widzi nieprawidłowe zabezpieczenie towaru przez osobę tego dokonującą lecz nie zgłasza żadnych uwag, co może być uznane za rażące zaniedbanie, lub gdy kierowca bierze udział w procesie załadunku oraz rozmieszczania towaru.
Co w przypadku, gdy szkoda powstała już po dokonaniu załadunku?
Rozważając po czyjej stronie leży odpowiedzialność za szkodę powstałą po załadunku towaru należy rozróżnić pojęcie rozmieszczenia i zabezpieczenia towaru. O ile w kwestia rozmieszczenia towaru została już wyjaśniona, o tyle należy jeszcze przybliżyć aspekt zabezpieczenia ładunku. Chociaż przepisy Prawa przewozowego ani Konwencji CMR nie stanowią na ten temat, powszechnie przyjmuje się, że zabezpieczenie towaru leży po stronie przewoźnika, a powinność ta wynika z ciążącego na nim obowiązku sprawowania pieczy nad powierzonym ładunkiem obejmującym m.in. zapobieganie przemieszczaniu się towaru w przestrzeni ładunkowej np. przez zabezpieczenie towaru pasami transportowymi. Zasadnym jest więc twierdzenie, iż szkody powstałe w wyniku obsunięcia, przerwania lub nieprawidłowego użycia pasów będą obciążały przewoźnika, ponieważ jest on odpowiedzialny za „… czynności i zaniedbania swoich pracowników i wszystkich innych osób, do których usług odwołuje się w celu wykonania przewozu, …” ( art. 3 Konwencji CMR). Co za tym idzie przewoźnik będzie także odpowiedzialny za szkody powstałe w następstwie nieodpowiedniego prowadzenia pojazdu lub parkowania w miejscu stwarzającym ryzyko utraty ładunku.
Jakie roszczenia przysługują z tytułu uszkodzenia lub utraty towaru?
Ogólna zasada dotycząca naprawienia szkody została określona w art. 363 § 1 k.c., który przewiduje dwa sposoby jej naprawienia. Chodzi tu o przywrócenie do stanu poprzedniego, zwane restytucją naturalną, oraz zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Restytucja polega na przywróceniu walorów użytkowych i estetycznych, które rzecz posiadała przed powstaniem szkody, np. przez jej naprawienie. W przypadku wielu szkód na mieniu może to być niemożliwe, bądź znacznie utrudnione. O restytucji trudno mówić w przypadku szkód na osobie. Jak wynika z art. 363 § 1, wybór sposobu naprawienia szkody należy do poszkodowanego, choć jest ograniczony do dwóch wyżej wskazanych form. Wybór jest wyłączony, gdy przywrócenie stanu poprzedniego nie jest możliwe albo, gdy pociąga dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty. W sytuacji takiej żądanie odszkodowania jest ograniczone do świadczenia pieniężnego, czyli jego typowej formy.
Mimo, iż na gruncie Prawa przewozowego i Konwencji CMR nie została wprost wyłączona restytucja naturalna szkody w substancji przesyłki, to jednak w grę wchodzi wyłącznie odszkodowanie pieniężne. Według art. 80 ust.1 Prawa Przewozowego “W razie uszkodzenia przesyłki odszkodowanie ustala się w wysokości odpowiadającej procentowemu zmniejszeniu się wartości.” Z kolei, Konwencja CMR wymaga, aby wartość odszkodowania była obliczana na podstawie wartości towaru (art. 23 ust. 1). Wobec tego, w odniesieniu do szkody w substancji towaru art. 363 § 1 k.c. nie ma zastosowania, ponieważ zarówno przepisy Prawa przewozowego jak i Konwencji CMR przewidują jedynie pieniężna formę odszkodowania. Możliwość naprawienia szkody w drodze restytucji naturalnej jest możliwa jedynie teoretycznie, bo praktycznie nie jest stosowana z uwagi na specyfikę transportu.
Kto może dochodzić roszczeń z tytułu uszkodzenia towaru?
Zarówno Prawo Przewozowe jak i Konwencja CMR wskazuje, że dochodzenie roszczeń od przewoźnika jest w zasadzie niezależne od tego kogo szkoda dotknęła. Dzieje się tak z uwagi na fakt użycia w przepisach przewozowych sformułowań “uprawniony do dochodzenia o roszczeń” lub “uprawniony”. W świetle tych regulacji osobą uprawnioną do dochodzenia roszczeń jest, w zależności od tego kto w danym momencie dysponuje prawem rozporządzania przesyłką, nadawca lub odbiorca. Należy wyjaśnić, że prawo to przysługuje nadawcy do chwili odbioru przesyłki wraz z listem przewozowym tak więc do tej pory uprawnionym będzie nadawca zaś od chwili odbioru przesyłki roszczenia będą przysługiwały odbiorcy.
Podsumowanie
Podsumowując, należy zwrócić uwagę na fakt, że czynności związane z procesem załadunku towaru mogą mieć kluczowe znaczenie dla ustalenia kto jest odpowiedzialny za powstałą szkodę. Ponadto należy zaznaczyć, że zgodnie z przepisami prawa odpowiedzialność za szkody powstałe w wyniku wykonywania czynności załadunku i rozładunku leży odpowiednio po stronie nadawcy lub odbiorcy, natomiast w przypadku, gdy szkoda powstała w czasie przewozu w wyniku nieodpowiedniego zabezpieczenia towaru lub innych okoliczności, odpowiedzialność ta zostaje przeniesiona na przewoźnika.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 17 307 07 66, +48 12 307 09 88 lub e-mail: kancelaria@ktmh.pl) oraz do umówienia spotkania w biurze Kancelarii w Rzeszowie lub Krakowie. Istnieje także możliwość udzielenia pomocy zdalnej za pomocą środków porozumiewania się na odległość (tj. telekonferencja lub wideokonferencja).